‘Onze cultuur lijdt schade, indien de geschiedschrijving voor een wijder publiek in handen raakt van een esthetiserende gevoelshistorie, die uit een literaire behoefte voortkomt, met literaire middelen werkt, en op literaire effecten gericht is.’ Aldus luidt de vrij lange titel van het derde hoofdstuk van het uitvoerige essay De taak der cultuurgeschiedenis, dat Johan Huizinga in 1929 publiceerde.
Hij richtte hierbij zijn pijlen vooral op het in het Interbellum bijzonder populaire genre van de vie romancée, waarbij de auteur niet een ‘gewone’, op zorgvuldige bronnenstudie gebaseerde biografie schreef, maar een literair bedoelde levensbeschrijving. Daarin werd de hoofdpersoon als een romanfiguur ten tonele gevoerd en de lezer getrakteerd op dialogen, waarbij hij zelfs te weten kwam wat de held of heldin op zeker moment dacht.
Huizinga verfoeide dit genre, zoals volgens hem een wijnkenner ‘aangezette’ wijn verafschuwde, omdat dit beide vervalsingen van het ‘echte’ product zouden zijn. Geschiedenis moest van Huizinga – die zelf heel muzikaal en beeldend schreef – niet ‘droog’ zijn, maar wel ‘dry’. Aan geparfumeerde, opgeleukte, overdreven literaire, zuiver op het sentiment werkende geschiedschrijving had hij geen enkele behoefte.
En hierin stond hij niet alleen, aangezien ook neerlandicus en dichter Nico Donkersloot zich in deze jaren keerde tegen de ‘op effect beluste zwendel in historische figuren, de roekeloze psychologische speculatie en de tulpenhandel in levensbijzonderheden’.
Een cultuurpessimist als Huizinga ben ik niet, dus ben ik niet bang dat de ‘geschiedenis’ die Mathijs Deen van de Wadden heeft geschreven onze cultuur in gevaar zal brengen. Maar bij het lezen van dit boek kon ik het gebrom van die oude heren toch niet uit mijn hoofd zetten. Voor de goede orde: ik ontken beslist niet dat Deen zich uitvoerig heeft verdiept in de prehistorie en geschiedenis van het mooiste deel van Nederland, en dat hij met tal van interessante feiten en wetenswaardigheden komt.
Dat Deen zijn best doet om bij de lezer beelden op te roepen van het immer veranderende landschap, de majestueuze wolkenluchten en de zware strijd die de eilandbewoners eeuwenlang tegen de elementen hebben gevoerd, vind ik lovenswaardig. Maar hij doet dit zo overdadig, hij haalt zoveel literaire trucs uit de kast, dat het lijkt of hij denkt dat de lezer achterlijk is en het alleen snapt als het ene tableau vivant na het andere wordt opgevoerd.
Op zich is het knap hoe Deen op basis van schaarse gegevens een beeld tracht te schilderen van het Waddengebied in de Oudheid en Middeleeuwen, maar waarom het nodig is om dit aan te lengen met forse scheuten fantasie, begrijp ik niet goed. Dat hij precies weet wat Plinius de Oudere heeft gedacht toen hij met een Romeinse vloot het gebied bezocht is wat mij betreft al op het randje, maar dat Deen ook exact kan vertellen wat er zich afspeelde in de kop van de laatste oeros, die rond het jaar 600 door een stelletje Friezen met vermolmde jachtspiesen werd afgemaakt, is toch wel heel kras. En hoe weet hij zo zeker dat die spiesen vermolmd waren?
Om misverstanden te voorkomen: ik geloof niet dat dit soort boeken de ondergang van het Avondland dichterbij brengt, en het mag van mij allemaal best. Ook geloof ik onmiddellijk dat er mensen zijn die smullen van zinnen als: ‘Voor eilanders die varen, is de zee een bad vol tij en het weer vooral het humeur van de wind.’
Wat mij naast deze uitdrukkelijk ‘literair’ bedoelde, zwaar geparfumeerde mooischrijverij vooral stoort, is dat Deen de verbeeldingskracht van de lezer onderschat, dat hij denkt dat iemand die best iets wil weten van de geschiedenis van de Wadden per se behoefte heeft aan uitbundige letterkundige versiering, dat hij met zijn eigen overdadige fantasie tussen de lezer en het onderwerp in gaat staan. Maar goed, het zou zomaar eens een bestseller kunnen worden.
De Wadden. Een geschiedenis
Mathijs Deen
334 p. Thomas Rap, € 19,90
Op het vasteland ligt het leven langs een liniaal, vindt Mathijs Deen. Lees een interview met hem op historsichnieuwsblad.nl/links.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
