Ha, leuk, dacht ik toen de redactie van Historisch Nieuwsblad me vroeg een boek te bespreken over de opkomst van Rome, van ongeveer de achtste tot de eerste eeuw voor Christus. Zo’n overzicht, daar steekt een mens nog eens wat van op. Ik kreeg voldoende tijd. Wekenlang sleepte ik het boek van Anthony Everitt met me mee en telkens weer probeerde ik verder te lezen. En telkens weer gaf ik het na enkele bladzijden op. Ik kwam er domweg niet doorheen.
Toch kan ik me voorstellen dat anderen een boek als dit wel graag lezen, en daarom zal ik uitleggen hoe het in elkaar zit. Het gaat over een stad die groeit, vervolgens het omliggende gebied gaat beheersen en daarna uitgroeit tot een wereldrijk. Wat verwacht een lezer dan? Dat de auteur begint met de normale aanpak zoals we die kennen uit talloze stadsgeschiedenissen, en dat hij het terrein uitbreidt als het om een groter gebied gaat.
Hoe zat de beschreven maatschappij in elkaar? Daarbij horen hoofdstukken over de demografie, de economie, de sociale stratificatie: waar verdienden mensen hun brood mee, welke lagen en klassen kende de maatschappij? De lezer verwacht een beschrijving van de instellingen, hoe die zich ontwikkelden, en uitleg over de interne politieke koers en de grote lijnen van het buitenlands beleid. En in zo’n boek horen ook allerlei aspecten van de cultuur aan de orde te komen: de kunsten, de literatuur, de religie, het vermaak, de mentaliteit misschien. De lezer verwacht ook dat de auteur aansluit bij de laatste stand van het wetenschappelijk onderzoek en begint met te vertellen wat echt vaststaat.
Maar Anthony Everitt pakt het precies omgekeerd aan. Ja, verspreid over het boek komen al deze aspecten tussendoor weleens aan bod. Maar ze zijn verpakt in hoofdstukken die voor ‘verhalend’ moeten doorgaan en die vooral gaan over personen met al hun private hebbelijkheden. Everitt begint juist bij wat niet vaststaat: eerst legenden, dan verhalen, dan geschiedenis.
Het gevolg is dus dat de lezer eerst hele verhalen krijgt voorgeschoteld over Troje en Aeneas, over Remus en Romulus, waarin de goden vrolijk als handelende personen optreden. Nee, naturalistische geschiedschrijving is dit bepaald niet. Natuurlijk zegt de auteur erbij dat die verhalen verzonnen zijn en probeert hij nog even kort te vertellen hoe het wel zat, maar het punt is dat die verhalen domweg op het verkeerde moment worden verteld.
Ze horen niet bij de politieke geschiedschrijving thuis, maar veel later in de tijd, bij het moment dat ze bedacht worden, onder de cultuur- of mentaliteitsgeschiedenis, in een verhaal over het Romeinse zelfbeeld.
Wie de noten en de bibliografie bekijkt, ziet onmiddellijk het probleem van het boek. Everitt vertelt vooral de klassieke teksten na – Livius, Polybius, Plutarchus en vele anderen –, maar dan vaak weer zo ingekort dat er kraak noch smaak overblijft. Dit boek is geen poging tot een samenvatting van de stand van het wetenschappelijk onderzoek en legt niet uit hoe die ene stad tussen al die andere Italiaanse steden en dorpen kon uitgroeien tot de hoofdstad van een groot rijk.
Wie een Wikipedia-lemma opslaat over de Romeinse Republiek weet binnen korte tijd meer. Maar wie gewoon graag wat verhaaltjes leest, vindt hier vast iets van zijn gading.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
