Home BOEKEN: Drukte om de sprekende slang

BOEKEN: Drukte om de sprekende slang

  • Gepubliceerd op: 27 mei 2013
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Jan Dirk Snel
  • 3 minuten leestijd

Op dinsdag 20 april 1926 lunchte Johan Huizinga aan Columbia University in New York met twee hoogleraren wijsbegeerte, John J. Coss en Frederick J.E. Woodbridge. In zijn dagboek schreef de Nederlandse historicus: ‘Coss veel pleizier in het geval van de sprekende slang.’ Dit kan maar op één ding slaan: de Synode van Assen die de Gereformeerden Kerken in Nederland de voorgaande maanden hadden gehouden, en waarbij J.G. Geelkerken was afgezet als predikant wegens zijn twijfel aan de zintuiglijke betrouwbaarheid van het verhaal in Genesis 3. Dit voorval had ook Amerikaanse kranten gehaald.

Tachtig jaar werd Jan Geelkerken, maar in zijn zorgvuldig gedocumenteerde biografie besteedt Maarten Aalders meer dan een derde van de ruimte aan de twee jaar tussen 1924 en 1926, waarin de predikant in Amsterdam-Zuid (Overtoom) verwikkeld raakte in allerlei procedures, die er uiteindelijk toe leidden dat hij met geestverwanten een eigen kerkgenootschapje stichtte, het ‘Hersteld Verband’. Twintig jaar laten zouden ze zich verenigen met de Nederlandse Hervormde Kerk.

Eigenlijk ging het over niks, en toch maakten alle betrokkenen zich vreselijk druk – er verscheen een stroom aan brochures en artikelen. Geelkerken koesterde helemaal geen stellige afwijkende opvattingen; hij constateerde alleen dat het verhaal over de slang ‘eigenaardige moeilijkheden’ opleverde. Anders dan je zou verwachten, speelde de evolutietheorie hoogstens heel vaag op de achtergrond een rol. Een inschikkelijker persoonlijkheid had zich snel uit deze situatie gered met de woorden dat hij het zo ‘bedoeld noch gezegd’ had, maar zo zat Jan Geelkerken niet in elkaar. Die trok ten strijde als hij onrecht bespeurde.

Het moest wel misgaan. Geelkerken was een lastig man. Al tijdens het werk aan zijn dissertatie over de empirische godsdienstpsychologie, destijds een hoogst actueel thema, had hij het aan de stok weten te krijgen met zijn promotor Herman Bavinck, zo ongeveer de zachtmoedigste hoogleraar van de VU. Jan Geelkerken paste niet goed in de gereformeerde wereld. Die was hem te benauwd, te theologisch, maar vooral te cultureel. Geelkerken, in zijn jeugd getooid met een martiale snor, haalde een schermbrevet, was dol op uniformen – hij ging vrijwillig in militaire dienst en was naast zijn werk in de gemeente ook legerpredikant – en hield erg van toneel.

Maarten Aalders laat goed alle kanten van het conflictrijke leven van Geelkerken zien. De lezer krijgt ook begrip voor diens tegenstanders. En zelfs als het verhaal gedetailleerd wordt, blijft het spannend. Maar misschien heeft Aalders iets te veel interessante feiten weggestopt in de meer dan honderd bladzijden noten. Zo had ik graag iets meer gelezen over de bredere Amsterdamse wereld waarin de gereformeerde subcultuur gedijde. Geelkerken gaf graag interviews aan De Telegraaf, het Handelsblad en de NRC, maar hoe keek de buitenwereld tegen hem aan? En hoe beleefden de betrokkenen zelf de afstand tot de omringende stadscultuur?‘

Mensen zonder karakter kunnen er zich altijd op beroemen dat ze zelf tenminste geen karakterfouten hebben,’ citeert Aalders een medestander. Geelkerken had stijl en karakter. Dit boek gaat echter niet alleen over hem, maar ook over de eigen dynamiek van groepsprocessen. Wat mij betreft gaat het vooral over de vraag hoe iemand zichzelf kan blijven en toch vrede moet zien te houden met zijn medemensen. Jan Geelkerken slaagde daar niet altijd in. Dit is vooral een prachtig verhaal over het menselijk tekort.

Heeft de slang gesproken? Het strijdbare leven van dr. J.G. Geelkerken (1879-1960)
Maarten J. Aalders
592 p. Bert Bakker, € 49,90

 

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Artikel

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?

De Verenigde Staten leggen sancties op aan Sudan omdat het leger chemische wapens zou hebben gebruikt in de burgeroorlog in het land. Volgens The New York Times zette de Sudanese legerleider Burhan chloorgas in bij gevechten met de paramilitaire eenheid Rapid Support Forces (RSF). Tijdens de Eerste Wereldoorlog gebruikten Duitse soldaten al chloorgas bij Ieper,...

Lees meer
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Interview

’Voor Poetin heeft de claim op de Krim iets spiritueels, net als voor Catharina de Grote’

Tijdens de collegedag Het Russische imperium op 26 juni vertelt historicus Ivo van de Wijdeven over de geschiedenis van de Krim. Hij geeft voorproefje van wat hij die dag gaat vertellen: ‘De Krim is de mythische geboortegrond voor zowel de Oekraïners als de Russen.’ ‘De Krim is al eeuwenlang een twistpunt en daardoor de ideale...

Lees meer
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Interview

Middeleeuwse kunst moest mooi én stevig zijn

Middeleeuwse kunst moest lang meegaan. Kunsthistoricus Jan van Daal ontdekte dat kunstenaars en opdrachtgevers contracten sloten over de duurzaamheid van kunstwerken.  ‘Kerken of gilden die in de Middeleeuwen een groot kunstwerk zoals een groot glas-in-loodwerk wilden laten maken, dachten na over hoelang dat mee moest gaan,’ vertelt Van Daal, schrijver van het proefschrift On Durable...

Lees meer
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer