Home BOEKEN De nieuwe mens – Auke van der Woud

BOEKEN De nieuwe mens – Auke van der Woud

  • Gepubliceerd op: 27 mei 2015
  • Laatste update 28 apr 2021
  • Auteur:
    Rob Hartmans
  • 3 minuten leestijd

In 2007 was Auke van der Woud de eerste winnaar van de Libris Geschiedenis Prijs met zijn boek Een nieuwe wereld. Hierin beschreef hij hoe in de negentiende eeuw het moderne Nederland ontstond. Doordat rivieren werden gekanaliseerd, spoorwegen en telegrafienetwerken werden aangelegd, havens en kanalen werden gegraven, en het land systematisch werd opgemeten veranderde Nederland onherkenbaar. Het land werd ook eindelijk een eenheid, en massamobiliteit en massacommunicatie – twee belangrijke kenmerken van de moderne samenleving – werden mogelijk.

 

Nadat hij in Koninkrijk vol sloppen (2010) nog aandacht had besteed aan een negatief nevenverschijnsel van de razendsnelle modernisering – de verpaupering van de oude binnensteden – gaat Van der Woud in zijn nieuwste boek in op de gevolgen voor de cultuur. Technologische ontwikkelingen en industrialisering leidden tot massaproductie en welvaartsstijging, wat weer resulteerde in massaconsumptie, die vooral zichtbaar werd in de snel groeiende steden. Er ontstond ook een massacultuur, waaraan steeds meer mensen konden meedoen. De sterke groei van de boeken- en bladenmarkt wordt in dit verband vaak genoemd, maar Van der Woud besteedt vooral aandacht aan de spectaculaire opkomst van geschilderde panorama’s en wassenbeeldententoonstelling, die al spoedig weer werden verdrongen door de bioscoop. Ook gaat hij uitgebreid in op het bloeiende theaterwezen, de snelle groei van grote horecagelegenheden, en de allesoverheersende betekenis van de reclame.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

De nieuwe cultuur die ontstaat is visueel van karakter – mensen willen zien en gezien worden – en is volkomen materialistisch. Het fysieke heeft prioriteit boven het geestelijke, het materiële staat boven het ideële. Hiermee staat ze tegenover wat Van der Woud de ‘oude beschaving’ noemt, die tot pakweg 1870 had gedomineerd en die zich vooral richtte op het ideële en het geestelijke. Die oude beschaving geloofde in tijdloze zekerheden, in de onverbrekelijke band tussen het Ware, het Goede en het Schone, die alle drie een ‘objectief’ karakter zouden hebben. De oude beschaving zwoer bij vaste vormen, hanteerde een tamelijk gesloten wereldbeeld, en geloofde dat alles wat ‘echt’ was slechts één verschijningsvorm kende.

De nieuwe cultuur brak hier rigoureus mee. Deze was open, pluriform, in feite zelfs vormeloos, en fundamenteel onzeker. Eeuwige waarheden bestonden niet; de waarheid was afhankelijk van tijd, plaats en waarnemer. Terwijl de oude beschaving de nieuwe cultuur verachtte omdat deze ‘onecht’ was en ‘illusies’ najaagde, was dit voor aanhangers van die nieuwe cultuur geen bezwaar: door de aandacht voor het visuele en het creëren van illusies werd de werkelijkheid alleen maar uitgebreid, en dus rijker. Niet het streven naar het Ware, het Goede en het Schone gold als het hoogste, maar het streven naar vrijheid.

Naast de fysieke verschijningsvormen van deze nieuwe cultuur besteedt Van der Woud veel aandacht aan de gevolgen die dit had voor het denken, het kijken en de verlangens van mensen. In deze meer ‘abstracte’ hoofdstukken zet hij zich bovendien sterk af tegen het merendeel van de historiografie over dit tijdperk. Deze heeft zich altijd geconcentreerd op de stedelijke elites, en heeft dus geen oog gehad voor het platteland en de lagere sociale klassen. Ook de nadruk die altijd gelegd wordt op het ‘burgerlijke’ karakter van Nederland werkt volgens Van der Woud sterk vertekenend. Aan de massa en de snel om zich heen grijpende massacultuur is nog veel te weinig aandacht geschonken, waardoor Nederland rond 1900 nog altijd wordt bekeken door de bril van de intellectuele elite, die voor een groot deel in een achterhoedegevecht gewikkeld was omdat zij de oude beschaving wilde redden.

De historiografische kritiek van Van der Woud zal ongetwijfeld nog flink wat debat uitlokken – vooral over het ‘burgerlijke’ karakter van Nederland is het laatste woord nog niet gezegd –, maar dat lijkt mij alleen maar toe te juichen. Bovendien heeft Van der Woud met De nieuwe mens een fraaie aanzet gegeven tot een serieuzere bestudering van de massacultuur.

De nieuwe mens. De culturele revolutie in Nederland rond 1900

Auke van der Woud

352 p. Bert Bakker

€ 24,95

 

Nieuwste berichten

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Artikel

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?

De Verenigde Staten leggen sancties op aan Sudan omdat het leger chemische wapens zou hebben gebruikt in de burgeroorlog in het land. Volgens The New York Times zette de Sudanese legerleider Burhan chloorgas in bij gevechten met de paramilitaire eenheid Rapid Support Forces (RSF). Tijdens de Eerste Wereldoorlog gebruikten Duitse soldaten al chloorgas bij Ieper,...

Lees meer
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Interview

’Voor Poetin heeft de claim op de Krim iets spiritueels, net als voor Catharina de Grote’

Tijdens de collegedag Het Russische imperium op 26 juni vertelt historicus Ivo van de Wijdeven over de geschiedenis van de Krim. Hij geeft voorproefje van wat hij die dag gaat vertellen: ‘De Krim is de mythische geboortegrond voor zowel de Oekraïners als de Russen.’ ‘De Krim is al eeuwenlang een twistpunt en daardoor de ideale...

Lees meer
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Interview

Middeleeuwse kunst moest mooi én stevig zijn

Middeleeuwse kunst moest lang meegaan. Kunsthistoricus Jan van Daal ontdekte dat kunstenaars en opdrachtgevers contracten sloten over de duurzaamheid van kunstwerken.  ‘Kerken of gilden die in de Middeleeuwen een groot kunstwerk zoals een groot glas-in-loodwerk wilden laten maken, dachten na over hoelang dat mee moest gaan,’ vertelt Van Daal, schrijver van het proefschrift On Durable...

Lees meer
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer