Met de trein naar Londen? Ideaal is het niet met de trammelant rond de Fyra, de wachttijd in Brussel en de dure kaartjes. Maar alle ongemakken zijn vergeten wanneer je de trein op St. Pancras verlaat. Daar waant de reiziger zich door de grandeur even in Victoriaans Londen. Dat het 145 jaar oude station nog bestaat is mede te danken aan de volksdichter John Betjeman, die in de jaren zestig onvermoeibaar actie voerde tegen de afbraak van het Victoriaanse erfgoed. Vooruitgang was toen nog het devies. Het verleden was irrelevant.
Wat indertijd een onmodieuze daad was, is dezer dagen vanzelfsprekend. De fascinatie voor de tijd van koningin Victoria is groter dan ooit. Niet langer heeft Victorian een negatieve lading. Vrijwel dagelijks zijn er in de Engelse kranten koppen te zien als ‘How the Victorians had more fun than us’, ‘Children in factories? They loved it!’, ‘Better these Victorians than these New Labour bunglers’, ‘Victorian women were not prudes, earliest sex survey shows’ en ‘What we can learn from Victorian “hypocrisy”’.
Deze herwaardering uit zich in de boekenplanken die momenteel worden volgeschreven over zowel de koningin als de tijd die zij belichaamde. Historicus Paul Thomas Murphy, een liefhebber van victoriana, doet het zelfs allebei tegelijk in Shooting Victoria. Madness, Mayhem and the Modernisation of the Monarchy. Dit boek gaat over zeven Britten – jongens en mannen – die pogingen hebben gedaan om ‘de Grootmoeder van Europa’ om het leven te brengen. Veel succes hadden deze Victoriaanse Oswalds niet.
Slechts bij één aanval – ironisch genoeg kwam daar geen vuurwapen aan te pas – raakte Hare Majesteit gewond: in juni 1850 gaf de dandy Robert Pate koningin Victoria een klap op het hoofd met een stok. Stoïcijns ging de gewonde vorstin door met aan haar verplichtingen te voldoen. Bij elke aanval groeide haar populariteit. Dat was niet onbelangrijk, omdat de Britse monarchie dankzij Victoria’s politieke bemoeienissen indertijd minder stabiel was dan vandaag de dag. Uiteindelijk zat ze 64 jaar op de troon – een voorlopig record.
Pate en zijn collega’s hadden met elkaar gemeen dat ze min of meer gestoord waren. Zo beweerde de laatste aanslagpleger, Roderick McLean, dat God de adellijke kleur blauw voor hem gereserveerd had. Geen van de schutters werd op bevel van de rechter opgehangen wegens poging tot regicide. Vier van de daders werden naar een gekkenhuis of een gevangenis gestuurd; de drie anderen kregen een enkele reis naar Australië. Eentje werd aldaar vicevoorzitter van de Melbourne Self-Improvement Society.
Hiermee laat Thomas Murphy de verlichte kant van de Victoriaanse maatschappij zien. In welk ander land zouden rechters destijds zoveel rekening hebben gehouden met de geestesgesteldheid van de verdachte?
Ook in Deborah Cohens boek Family Secrets. Living with Shame from the Victorians to the Present Day komt het Victoriaanse mededogen aan bod, in dit geval jegens geestesgestoorden. Zij toont aan dat families weinig moeite deden om geestelijk gehandicapte gezinsleden uit het zicht van vrienden en buren te houden.
Voor de optimistisch ingestelde Victorianen waren gestoorden kwetsbare lammeren in het rijk Gods, die voor onderricht en zelfs genezing vatbaar waren. De opkomst van de eugenetica en psychoanalyse zorgde voor een ommekeer. Daarna vormden geestelijk gehandicapten een schaamtevolle smet op de rest van de familie en werden ze veilig opgeborgen.
Cohen staat in haar boek sympathiek tegenover het Victoriaanse tijdperk. Ze laat zien dat een zekere gereserveerdheid en geheimzinnigheid niet slechter zijn dan de hedendaagse obsessie met transparantie. Aan de hand van dagboeken, brieven en officiële documenten toont ze aan dat de Victorianen meesters waren in het bewaren van geheimen.
Ze beseften dat het makkelijker was om goede manieren tentoon te spreiden dan een ethisch leven te leiden. De schijn ophouden was een manier om families bijeen te houden en de maatschappelijke orde te handhaven. Vaak ging het trouwens om publieke geheimen, zeker binnen de lagere klassen, die dicht op elkaar leefden, maar ook in de hogere, die geen boodschap hadden aan oordelen van anderen.
Op het einde van haar boek gaat Cohen in op de hedendaagse manie voor openbaarheid en schuldbekentenissen. Alles moet boven tafel komen, ook de geheimen uit de geschiedenis. Een van de populairste tijdverdrijven is spitten in familiegeschiedenissen. Dat lijkt haaks te staan op de Victoriaanse liefde voor geheimhouding, maar tegelijk is het een teken dat families er weer toe doen – een neovictoriaans idee bij uitstek. Ironisch genoeg is het blootleggen van familiegeheimen een manier om familiebanden te versterken.
Cohen herinnert eraan dat in Engeland van oudsher opvallend veel is toegestaan, zolang er maar geen ruchtbaarheid aan wordt gegeven. Achter de maatschappelijke schermen ging een wereld schuil die niet heel veel verschilde van de onze. Bijvoorbeeld waar het ging om prostitutie. Waarschijnlijk is het moeilijker om in hedendaags Londen een prostituee te vinden dan anderhalve eeuw geleden. Rond 1870 werkten er 100.000, eentje voor elke tien mannen. Ook homoseksualiteit kwam vaak voor.
Zulke ‘zonden’ werden pas een schandaal als ze plaatsvonden in het volle daglicht. Dat merkten Miss Fanny Park en Miss Stella Boulton, toen ze op de avond van 28 april 1870 door de politie werden weggevoerd uit een theater langs de Strand in Londen. De twee waren geen gewone vrouwen, maar koketterende travestieten die half Londen op seksuele wijze hadden getrakteerd. Het daaropvolgende proces tegen de ‘Funny He-She Ladies’ staat centraal in het boek Fanny and Stella. The Two Young Men who Shocked Victorian England van Neil McKenna.
De Britse journalist, die debuteerde met een biografie over Oscar Wilde, beschrijft het showproces gedetailleerd, tot en met het onderzoek van de uitgeleefde anussen. Na een lange juridische peepshow werd het tweetal vrijgesproken. De juryleden konden niet geloven dat mensen die zich zo opvallend en excentriek gedroegen schuldig konden zijn aan een ernstig vergrijp als homoseksualiteit. De jurken van zijde en satijn waren letterlijk een dekmantel, waarmee ze de Victoriaanse maatschappij hadden ingepakt.
Het decor van deze drie boeken bestaat uit een bruisende, hedonistische en avontuurlijke samenleving. De Victorianen waren trots op uitvindingen, ontdekkingen en hervormingen. Er was materiële armoede, maar geestelijke rijkdom, ondanks of misschien juist dankzij de heersende hypocrisie. Een populair Victoriaans weekblad heette simpelweg Fun. Het is daarom passend dat op het perron van St. Pancras een champagnebar is ingericht, al is deze iets te stil, schoon en steriel om authentiek Victoriaans te zijn.
Shooting Victoria. Madness, Mayhem, and the Modernisation of the Monarchy
Paul Thomas Murphy
512 p. Head of Zeus, € 23,99
Family Secrets. Living with Shame from the Victorians to the Present Day
Deborah Cohen
400 p. Viking, € 19,99
Fanny and Stella. The Two Young Men who Shocked Victorian England
Neil McKenna
396 p. Faber & Faber, € 18,99
Dit artikel is exclusief voor abonnees
