Ook al was Mina Kruseman een verwoed schrijfster, actrice en zangeres, ze is toch vooral bekend gebleven als rumoeropwekkend feministe. Misstanden die ze aan de orde stelde reduceerde ze altijd tot persoonlijke kwesties, ‘waardoor ze verzand raakte in zinloze vetes en onbeduidende schermutselingen’. Dat concludeert Annet Mooij in haar zojuist verschenen biografie Branie. Het leven van Mina Kruseman (1839-1922).
Kruseman zat in Brussel op het conservatorium, maar omdat ze niet tevreden was over haar zangleraar ging ze naar Parijs. Als een echte ster sloeg zij haar vleugels uit en vertrok naar New York. Niemand zat daar op haar te wachten. Ze zette advertenties in de New York Herald en bood zich aan onder fantasienamen als Stella Oristorio di Frama.
Mina kreeg een contract in de zuidelijke staat North Carolina. Haar eerste concert was een succes, met juichende recensies in de krant, maar daar kwam al spoedig de klad in door onhandig gemanoeuvreer van haar manager. Een ervaring rijker keerde ze terug naar Parijs. En daar begon Krusemans loopbaan als schrijvend feministe.
Alexandre Dumas was haar eerste doelwit. Hij had naar aanleiding van een geruchtmakende rechtszaak over een echtgenoot die zijn overspelige vrouw had vermoord een lofzang gehouden op het huwelijk. Krusemans pleidooi voor het recht van vrouwen op echtscheiding vond in Frankrijk weinig weerklank, maar in Nederland des te meer. Nadat de schrijfster in spe in Den Haag een verpletterende voorleessessie uit haar nog te publiceren roman had gegeven, ontstond een ware mediahype. Dat smaakte naar meer. Toen Kruseman na haar optreden in Enschede haar revolver vergat in het hotel, berichtte de pers daar uitgebreid over. Als Mina Kruseman in de buurt was, ontstond er altijd een rel.
Zo ook toen Kruseman in Het Vaderland een aanklacht publiceerde tegen het Nederlandse culturele klimaat. Was ’s lands grootste schrijver, Multatuli, niet naar Duitsland gevlucht en werd de selectie van musici voor concerten in Felix Meritis niet gedaan door iemand die doof was? Het rumoer bereikte Wiesbaden, de woonplaats van Multatuli. Er ontstond een correspondentie en na een bezoekje een heuse vriendschap.
Kruseman, enthousiast als altijd, zorgde ervoor dat Multatuli’s Vorstenschool op de planken werd gebracht. Dat had men nog nooit aangedurfd, vanwege de kritiek op het koningshuis. Het lukte Kruseman een mooi contract af te sluiten, en ze had zichzelf de hoofdrol toebedeeld.
Het grote conflict moest nog beginnen. Kruseman begon te zeuren dat Multatuli beter kon trouwen in plaats van samenleven met zijn ‘maîtresse’, en wat Multatuli nog het meest tegenstond: Kruseman kon niet acteren. Mooij schrijft uitgebreider over deze clash dan Dik van der Meulen in zijn biografie van Multatuli. Te uitgebreid, zeker waar ze omstandig beschrijft dat Multatuli ‘woedend’ was, omdat hij door Mina Kruseman niet meer kon koketteren met zijn martelaarschap van verbannen schrijver.
Mina Kruseman vertrok naar Indië. Op het laatste moment wierp ze over haar schouder nog een bommetje: haar driedelige publicatie Mijn leven. Negenhonderd bladzijden vol documentatie en zelfrechtvaardiging, onderbouwd met de brieven die Multatuli haar gestuurd had. In Indië kreeg ze een relatie met een fotograaf.
De laatste 25 jaar van haar leven woonde Kruseman weer in Parijs. Ze smaakte nog het genoegen om door een nieuwe generatie feministes ‘ontdekt’ te worden. En ze raakte bevriend met de feministe Céline Renooz, bekend van een publicatie waarin zij beweerde dat de oorsprong van de mens niet in het dierenrijk, maar in het plantenrijk te vinden was. Die theorie zag ze bevestigd in de sterke gelijkenis tussen de menselijke foetus en een gedroogde sperzieboon.
Het moet gezegd dat Kruseman zelf er serieuzere ideeën op na hield, zoals de overtuiging dat emancipatie gestoeld is op economische onafhankelijkheid.
Branie. Het leven van Mina Kruseman (1839-1922)
Annet Mooij
296 p. Balans, € 24,95
Dit artikel is exclusief voor abonnees
