Eind zeventiende eeuw bestond Paramaribo uit niet meer dan een handjevol huizen, waarvan de meeste herbergen en smokkelkroegen waren. Ruim een eeuw later lag het inwonertal rond de 10.000 inwoners en was de stad voorzien van afwateringen, toegangswegen en verdedigingswerken. De ontwikkeling van Paramaribo is een van de vele onderwerpen die opgenomen zijn in het tweede deel van de Grote Atlas van de West Indische Compagnie.
Dit boek, over de Nieuwe WIC, is het negende en laatste deel in de historisch-cartografische serie over de VOC en de WIC. Hoewel het gigantische formaat en de prijs anders doen vermoeden, is deze atlas niet louter interessant voor de vakhistoricus of de topografische kaartenfetisjist. De hoeveelheid niet eerder gepubliceerd materiaal maakt de atlas begerenswaardig voor ieder met belangstelling voor de geschiedenis van de West. Meer dan 800 kaarten en andere illustraties zijn opgenomen en toegelicht, waarvan het merendeel Suriname en de Nederlandse Antillen betreft.
De cartografie van Suriname is dan wel redelijk bekend, dat geldt niet voor de kaarten van de zogenaamde Wilde Kust, het gebied tussen de Amazone en Orinoco, ten westen van Suriname. Prachtig veelal onbekend materiaal wordt gepresenteerd van de drie voormalige koloniën Berbice, Essequibo en Demerars.
De inleidende teksten bij de hoofdstukken zijn niet allemaal even sterk. De uitleg bij de organisatie van de Tweede WIC bijvoorbeeld, focust puur op de financiële kant van de bedrijfsvoering van de compagnie. Een breder kader met aandacht voor de politieke en sociale achtergronden had een evenwichtiger beeld opgeleverd. De auteur, Henk den Heijer, stipt nauwgezet de economische malheur van de WIC aan en dat levert wel weer een schrijnend inzicht op in de continue liquiditeitsproblemen van de WIC, waar het ene gat met het andere werd gestopt. De Heren Tien waren in de jaren twintig van de achttiende eeuw zo bedreven in boekhoudkundige trucs, dat ze het klaarspeelden een schuld van ruim 7 miljoen gulden op papier om te zetten in een positief saldo van 186.000 gulden.
In 1773 ging het radicaal mis. Amsterdamse beleggers, begerig naar de hoge winsten die ze van de Surinaamse plantages verwachtten, verleenden veel te hoge kredieten aan planters. De markt stortte volledig in en er werd geen cent meer uitgeleend. Suriname zuchtte zwaar onder de kredietcrisis, want de planters konden hun schulden niet meer betalen en gingen massaal failliet. De hypotheekcrisis luidde het einde in van de Nederlandse slavenvaart. Er was geen geld meer in te behalen.
Hoewel cartografen niet in het minst geïnteresseerd waren in slavernij en dus op vrijwel geen enkele kaart of illustratie een slaaf voorkomt, ruimen de makers van de atlas veel ruimte in voor het thema slavernij. De tekstuele toelichting, van de hand van Piet Emmer, geeft een bondig overzicht van het Nederlandse aandeel in de trans-Atlantische slavenhandel.
Dat uitgeverij Asia Maior/Atlas Maior de grote projecten niet schuwt, blijkt niet alleen uit deze omvangrijke serie. Volgend jaar verschijnt in tien delen de Atlas der Neederlanden, een verzamelatlas in facsimile met 618 kaartbladen tot het jaar 1815. Laten we hopen dat de atlasmanie Nederland nog lang in zijn greep houdt en er nog veel van dergelijke initiatieven zullen volgen. Als ze dan maar niet nóg omvangrijker worden, want een boek van 12 kilo dat groter is dan menig tafel is best lastig te hanteren.
In verband met de late verschijning van Deel II: De Nieuwe WIC, 1674-1791 van de Grote Atlas van de West-Indische Compagnie blijft deze uitgave speciaal voor lezers van het Historisch Nieuwsblad t/m 31 januari 2013 beschikbaar voor de introductieprijs van € 295,- inclusief portokosten binnen Nederland (reguliere winkelprijs: € 350,-), althans zolang de voorraad strekt. Deze aanbieding geldt uitsluitend bij rechtstreekse schriftelijke bestelling bij Uitgeverij Asia Maior/Atlas Maior, per e-mail via info@asiamaior.nl of d.m.v. het bestelformulier op de website www.asiamaior.nl, steeds onder vermelding van 'Historisch Nieuwsblad'.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
