Home Bij enquêtes rollen er koppen

Bij enquêtes rollen er koppen

  • Gepubliceerd op: 26 jan 2021
  • Update 13 okt 2022
  • Auteur:
    Teun Willemse
Bij enquêtes rollen er koppen

Het kabinet vergaderde in 2021 over het snoeiharde rapport in de toeslagenaffaire en de politieke consequenties die daaraan verbonden moesten worden. Er komt steeds meer kritiek op het gebrek aan transparantie in de regering, ook omdat premier Rutte eerder een parlementair onderzoek naar de Nederlandse steun aan Syrische rebellen probeerde te dwarsbomen.

Volgens parlementair historicus Joop van den Berg zijn enquêtes belangrijk voor het leervermogen van een regering, maar is het al decennialang gebruikelijk dat bewindslieden een onderzoek proberen tegen te houden om zichzelf en collega’s te beschermen. Want: ‘Zodra het woord “enquête” valt, wordt op het Binnenhof de guillotine opgetuigd.’

Is het uitzonderlijk dat de premier een parlementair onderzoek probeert te dwarsbomen?

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

‘Het is niet zo bijzonder dat Rutte erop aandringt een onderzoek achterwege te laten. Meestal komt die bemoeienis echter niet naar buiten. Rutte ziet het lijk al drijven en probeert zijn kabinet in bescherming te nemen. Het risico dat een minister of staatssecretaris na een onderzoek het veld moet ruimen is groot, want bij een enquête wordt op het Binnenhof de guillotine al opgetuigd.’

Na een enquête moeten er koppen rollen?

‘Vaak wel. Het kwaad geschiedde bij de RSV-enquête in 1983, toen een scheepsbouwbedrijf ondanks miljarden aan staatssteun toch failliet ging. Een onderzoekscommissie concludeerde dat de minister van Economische Zaken, Gijs van Aardenne, de Tweede Kamer informatie had onthouden.

Daar had het bij moeten blijven, maar de commissie stelde ook dat het optreden van de minister onaanvaardbaar was. Dat oordeel had de commissie aan de Kamer moeten overlaten, die nu geen eigen conclusie kon trekken. Van Aardenne kon zijn werk daardoor nauwelijks nog doen. Sinds dat voorval wrijft de publicitaire wereld zich in de handen als er een enquête komt: “Wat is er dit keer onaanvaardbaar?”’

De commissie van de parlementaire enquête RSV.

Lukte het bewindslieden in het verleden vaak om een onderzoek te verhinderen?

‘Aan het eind van de negentiende eeuw raakten de verhoudingen in de Kamer sterk gepolariseerd. Meerderheden kwamen tegenover minderheden te staan en gebruikten hun overwicht geregeld om onderzoeken actief tegen te gaan. Pieter Jelles Troelstra eiste in 1909 bijvoorbeeld een enquête vanwege dubieus handelen met lintjes door Abraham Kuyper, maar de regering voorkwam dat. Hetzelfde gebeurde in 1939, toen de Kamer een onderzoek verlangde naar het handelen van minister Carel Goseling rond de misdaadbestrijding in de gemeente Oss.’

Waarom komen er na 1983 meer onderzoeken? 

‘In de jaren tachtig groeit de opvatting dat een parlement door het meerderheidsen minderheidsdenken heen moet breken. De macht van de coalitie over de politieke verhoudingen in de Kamer is vanaf dat moment ook niet meer zo groot als in de jaren vijftig en zestig. Het eerste kabinet-Kok probeerde bijvoorbeeld een onderzoek naar Srebrenica tegen te houden, uit angst dat de militaire leiding haar straatje schoon zou vegen. Maar dat onderzoek kwam er toch.’

Het is volgens u dus niet zo gek dat Rutte een onderzoek wil voorkomen. Zijn parlementaire enquêtes dan wel belangrijk?  

‘Ze zijn nuttig voor het leervermogen van een regering. Het probleem is echter dat alle aandacht steeds uitgaat naar het incident en naar het slachtofferen van de betrokkenen. Bovendien heeft Nederland de mankracht niet om veel te onderzoeken, want voor een goede enquête ben je een handvol Kamerleden fulltime kwijt. Externen kunnen dat onderzoek niet doen, want zij missen de statuur en het gezag van parlementsleden. We moeten de Tweede Kamer uitbreiden om structureel meer onderzoek te kunnen doen.’ 

Teun Willemse is redacteur bij Historisch Nieuwsblad

Dit artikel is gepubliceerd in Historisch Nieuwsblad 2 - 2021

Nieuwste berichten

Hongaars protest tegen de dam
Hongaars protest tegen de dam
Artikel

Hongaren gingen pas de straat op toen de Donau gevaar liep

Ondanks groeiende onvrede over het communistische systeem keken Hongaren in de jaren tachtig wel uit om in het openbaar kritiek te uiten. Pas toen de bouw van een waterkrachtcentrale de Donau bedreigde, kwam de bevolking in opstand.  In de jaren vijftig hadden Hongarije en Tsjecho-Slowakije het plan opgevat om een gigantische waterkrachtcentrale met dammen te...

Lees meer
Het zilvermeer in Bitterfeld is vervuild
Het zilvermeer in Bitterfeld is vervuild
Artikel

Oost-Duitsers reageerden geschokt op tv-beelden van smerige fabrieksstad

In de DDR was het anticommunistische verzet van de kerk nauw verbonden met de opkomst van de milieubeweging. Een heimelijk gefilmde televisiedocumentaire over een vieze fabrieksstad zette het Oost-Duitse milieuactivisme in één klap op de kaart.  Het grote publiek leerde de Oost-Duitse milieubeweging kennen toen in september 1988 de televisiedocumentaire Bitteres aus Bitterfeld op de...

Lees meer
Bulgaars protest tegen de milieuvervuiling in Ruse
Bulgaars protest tegen de milieuvervuiling in Ruse
Artikel

‘Geef ons schone lucht!’, scandeerden honderden boze Bulgaren

In Bulgarije was de milieubeweging de eerste protestbeweging die burgers tegen het communisme wist te mobiliseren. Moeders kwamen in opstand nadat hun kinderen flauwvielen door overwaaiende fabrieksgassen.  Op het centrale plein van het Bulgaarse provinciestadje Roese, niet ver van de Roemeense grens, stond op 23 september 1987 een groep jonge kinderen te wachten op hun...

Lees meer
Poolse demonstranten in 1980
Poolse demonstranten in 1980
Artikel

Kernramp gaf Poolse milieuactivisten een enorme populariteitsboost

De nucleaire ramp in Tsjernobyl bracht een kentering teweeg in Polen, waar al jaren een protestbeweging tegen het communistische regime sluimerde. Doordat het Sovjet-regime de ramp onder het tapijt wilde schuiven, verbeterde de reputatie van Poolse milieuactivisten. Hun verzet gaf ook andere Poolse protestbewegingen nieuw elan.   In 1980 was de vakbond c opgericht door havenarbeiders...

Lees meer