Home Bij enquêtes rollen er koppen

Bij enquêtes rollen er koppen

  • Gepubliceerd op: 26 januari 2021
  • Laatste update 13 okt 2022
  • Auteur:
    Teun Willemse
  • 4 minuten leestijd
Bij enquêtes rollen er koppen

Het kabinet vergaderde in 2021 over het snoeiharde rapport in de toeslagenaffaire en de politieke consequenties die daaraan verbonden moesten worden. Er komt steeds meer kritiek op het gebrek aan transparantie in de regering, ook omdat premier Rutte eerder een parlementair onderzoek naar de Nederlandse steun aan Syrische rebellen probeerde te dwarsbomen.

Volgens parlementair historicus Joop van den Berg zijn enquêtes belangrijk voor het leervermogen van een regering, maar is het al decennialang gebruikelijk dat bewindslieden een onderzoek proberen tegen te houden om zichzelf en collega’s te beschermen. Want: ‘Zodra het woord “enquête” valt, wordt op het Binnenhof de guillotine opgetuigd.’

Is het uitzonderlijk dat de premier een parlementair onderzoek probeert te dwarsbomen?

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Dit artikel op Historischnieuwsblad.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste historische verhalen door toonaangevende historici. Steun ons door lid te worden voor maar €4,99 per maand, de eerste maand €1,99. Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.

‘Het is niet zo bijzonder dat Rutte erop aandringt een onderzoek achterwege te laten. Meestal komt die bemoeienis echter niet naar buiten. Rutte ziet het lijk al drijven en probeert zijn kabinet in bescherming te nemen. Het risico dat een minister of staatssecretaris na een onderzoek het veld moet ruimen is groot, want bij een enquête wordt op het Binnenhof de guillotine al opgetuigd.’

Na een enquête moeten er koppen rollen?

‘Vaak wel. Het kwaad geschiedde bij de RSV-enquête in 1983, toen een scheepsbouwbedrijf ondanks miljarden aan staatssteun toch failliet ging. Een onderzoekscommissie concludeerde dat de minister van Economische Zaken, Gijs van Aardenne, de Tweede Kamer informatie had onthouden.

Daar had het bij moeten blijven, maar de commissie stelde ook dat het optreden van de minister onaanvaardbaar was. Dat oordeel had de commissie aan de Kamer moeten overlaten, die nu geen eigen conclusie kon trekken. Van Aardenne kon zijn werk daardoor nauwelijks nog doen. Sinds dat voorval wrijft de publicitaire wereld zich in de handen als er een enquête komt: “Wat is er dit keer onaanvaardbaar?”’

De commissie van de parlementaire enquête RSV.

Lukte het bewindslieden in het verleden vaak om een onderzoek te verhinderen?

‘Aan het eind van de negentiende eeuw raakten de verhoudingen in de Kamer sterk gepolariseerd. Meerderheden kwamen tegenover minderheden te staan en gebruikten hun overwicht geregeld om onderzoeken actief tegen te gaan. Pieter Jelles Troelstra eiste in 1909 bijvoorbeeld een enquête vanwege dubieus handelen met lintjes door Abraham Kuyper, maar de regering voorkwam dat. Hetzelfde gebeurde in 1939, toen de Kamer een onderzoek verlangde naar het handelen van minister Carel Goseling rond de misdaadbestrijding in de gemeente Oss.’

Waarom komen er na 1983 meer onderzoeken? 

‘In de jaren tachtig groeit de opvatting dat een parlement door het meerderheidsen minderheidsdenken heen moet breken. De macht van de coalitie over de politieke verhoudingen in de Kamer is vanaf dat moment ook niet meer zo groot als in de jaren vijftig en zestig. Het eerste kabinet-Kok probeerde bijvoorbeeld een onderzoek naar Srebrenica tegen te houden, uit angst dat de militaire leiding haar straatje schoon zou vegen. Maar dat onderzoek kwam er toch.’

Het is volgens u dus niet zo gek dat Rutte een onderzoek wil voorkomen. Zijn parlementaire enquêtes dan wel belangrijk?  

‘Ze zijn nuttig voor het leervermogen van een regering. Het probleem is echter dat alle aandacht steeds uitgaat naar het incident en naar het slachtofferen van de betrokkenen. Bovendien heeft Nederland de mankracht niet om veel te onderzoeken, want voor een goede enquête ben je een handvol Kamerleden fulltime kwijt. Externen kunnen dat onderzoek niet doen, want zij missen de statuur en het gezag van parlementsleden. We moeten de Tweede Kamer uitbreiden om structureel meer onderzoek te kunnen doen.’ 

Teun Willemse is redacteur bij Historisch Nieuwsblad

Dit artikel is gepubliceerd in Historisch Nieuwsblad 2 - 2021