Home Beladen met angst

Beladen met angst

  • Gepubliceerd op: 14 juli 2009
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Marchien den Hertog
  • 2 minuten leestijd

Nooit werd er in de vroegmoderne tijd over prachtige zonsondergangen gerept, constateert de Amerikaanse historicus Roger Ekirch in zijn Nacht en ontij, een sociaal-culturele ‘geschiedenis van het duister’. De nacht, concludeert Ekirch, was een onheilspellend oord, beladen met angst: oeroud en kinderlijk soms, maar vaak ook voor reële gevaren als diefstal, brand, moord of ongelukken in het donker,

Zo hoorde een Engelse dame in Venetië ’s nachts een schreeuw, vervolgens ‘een vloek, een plons en het geluid van borrelend water’, toen een lijk in het Canal Grande werd gedumpt, en dwaalde een meisje uit Aberdeenshire in 1739 af naar een kerkhof, waar ze in een pas gedolven graf viel en stierf.
De autoriteiten probeerden nachtelijke activiteiten dan ook te ontmoedigen door burgers met een avondklok binnen te houden of nachtwakers op pad te sturen, die dezelfde burgers echter uit de slaap hielden door ieder uur hard ‘welterusten’ te schreeuwen.

Veel mensen bleven toch wel wakker, voor werk – bakkers, smeden, thuiswerkers, doodgravers – of om ‘pret te maken’ met vrienden. Met name voor de hoogste en de laagste klassen bood het donker ook vrijheid en anonimiteit, om te eten, kaarten en, te drinken in bierhuizen, maar ook te stelen, stropen of in bendes de stad door te schuimen: ‘nachtwachten, ruiten van hoerenkasten gaan eraan,/ de nacht is voor streken en om uit te gaan.’

Met de komst in de achttiende eeuw van betere politiemachten en straatverlichting kwam er een einde aan de gevaren, maar ook aan de bescherming van het duister; merkte de Londense advocaat George Price, die in 1825 beboet werd vanwege het plassen tegen een lantaarnpaal. De grens tussen dag en nacht vervaagde en langzaam – steden eerst – verdween de wereld die Ekirch schetst in een caleidoscopisch panorama dat heel vroegmodern West-Europa beslaat, met uitstapjes naar de Verenigde Staten, Middeleeuwen en Oudheid.

En waarschijnlijk ook aan de soms curieuze gewoontes die hij beschrijft: hoe men zich diende te gedragen als men in de herberg met medegasten in één bed sliep bijvoorbeeld, of het verhaal van de arme noordse stormvogel, die zoveel vet bevat dat de bewoners van de Shetlandeilanden hem met een pit in de snavel zó als olielamp konden gebruiken.

Roger Ekirch
Een geschiedenis van het duister
396 p. De Bezige Bij, euro 29,90

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Artikel

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?

De Verenigde Staten leggen sancties op aan Sudan omdat het leger chemische wapens zou hebben gebruikt in de burgeroorlog in het land. Volgens The New York Times zette de Sudanese legerleider Burhan chloorgas in bij gevechten met de paramilitaire eenheid Rapid Support Forces (RSF). Tijdens de Eerste Wereldoorlog gebruikten Duitse soldaten al chloorgas bij Ieper,...

Lees meer
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Interview

’Voor Poetin heeft de claim op de Krim iets spiritueels, net als voor Catharina de Grote’

Tijdens de collegedag Het Russische imperium op 26 juni vertelt historicus Ivo van de Wijdeven over de geschiedenis van de Krim. Hij geeft voorproefje van wat hij die dag gaat vertellen: ‘De Krim is de mythische geboortegrond voor zowel de Oekraïners als de Russen.’ ‘De Krim is al eeuwenlang een twistpunt en daardoor de ideale...

Lees meer
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Interview

Middeleeuwse kunst moest mooi én stevig zijn

Middeleeuwse kunst moest lang meegaan. Kunsthistoricus Jan van Daal ontdekte dat kunstenaars en opdrachtgevers contracten sloten over de duurzaamheid van kunstwerken.  ‘Kerken of gilden die in de Middeleeuwen een groot kunstwerk zoals een groot glas-in-loodwerk wilden laten maken, dachten na over hoelang dat mee moest gaan,’ vertelt Van Daal, schrijver van het proefschrift On Durable...

Lees meer
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer