Barbie was vijfenzestig jaar geleden meteen een succes onder meisjes. Maar veel ouders keken kritischer tegen haar aan, vertelt historica Hélène Winkelman. ‘Zij zagen de pop als een pin-up girl met grote borsten, die met een eindeloze garderobe in een Amerikaanse glamourwereld leeft.’ Desondanks werd de Barbiepop een klassieker. En inmiddels is er ook een film over haar, geregisseerd door Greta Gerwig, met Margot Robbie en Ryan Gosling in de hoofdrollen.
Hélène Winkelman is gespecialiseerd in wetenschappelijk onderzoek naar het effect van Barbie op de Nederlandse speelgoedmarkt. In september 1995 stopte ze met roken, waarna een nieuwe verslaving begon: het verzamelen van Barbies. In mei 2003 organiseerde ze de tentoonstelling Hier is Barbie! En de rest van de Mattel-familie (1964-2003) in Het Domein in Sittard. Voor deze expositie schreef ze een uitgebreide gelijknamige catalogus.
Meer historische context bij het nieuws? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
Hoe oud is Barbie?
‘De eerste echte Barbiepop werd op 9 maart 1959 geïntroduceerd op een internationale speelgoedbeurs in New York. Met haar paardenstaart, zandloperfiguurtje, zwart-wit gestreepte badpak en sandalen met hoge hakken weerspiegelde ze de klassieke, Amerikaanse modelook uit de jaren vijftig. In 2024 viert Barbie dus haar 65ste verjaardag – al zou je dat aan haar hedendaagse uiterlijk niet aflezen.’
Wie kwam op het idee om dit modepopje op de markt te brengen?
‘Barbie is bedacht door de Amerikaanse zakenvrouw Ruth Handler. Samen met haar man richtte ze in 1945 het speelgoedbedrijf Mattel op in Californië. De inspiratie voor het popje deed ze op tijdens een reis door Duitsland in 1956, waar ze Bild Lilli zag, een pop voor volwassenen, die was gebaseerd op een sexy stripfiguur uit het Duitse dagblad Bild Zeitung. Handler begreep dat een anatomisch volwassen pop een alternatief was voor de babypoppen waarmee de schappen van de Amerikaanse speelgoedwinkels vol lagen.
Mattel kocht de patentrechten en maakte een eigen versie. Die werd vernoemd naar Handlers dochter, Barbara. Voor de Amerikaanse markt werd de pop voorzien van subtielere make-up en minder uitdagende kleding dan Bild Lilli. In 1961 kreeg Barbie haar eerste vriendje Ken – vernoemd naar Handlers zoon Kenneth.’
Hoe werd Barbie destijds ontvangen?
‘Barbie was commercieel, maar ook educatief bedoeld. De pop moest meisjes de mogelijkheid bieden hun toekomst te verbeelden en hun creativiteit te ontwikkelen. Met speelgoed creëer je als kind je eigen verhalen. Maar veel ouders vonden Barbie helemaal geen verantwoord speelgoed. Zij zagen de pop als een pin-up girl met grote borsten, die met een eindeloze garderobe in een Amerikaanse glamourwereld leeft. Zelf kreeg ik mijn allereerste Swirl-Barbie van Mattel toen ik acht jaar was. Maar ik ken veel vrouwen die in hun jeugd geen Barbie mochten.’
‘Veel vrouwen mochten in hun jeugd geen Barbie’
Hoe speelden de producenten in op die kritiek?
‘Je kreeg al snel namaak-Barbies, die vooral de ouders moesten overtuigen. Zo werd in 1962 de Sindypop geïntroduceerd door het Britse speelgoedbedrijf Pedigree Dolls & Toys. In 1978 presenteerde de Nederlandse speelgoedgroothandel Otto Simon de Fleurpop. Sindy en Fleur kregen een zachtere uitstraling. Daardoor werden ze door veel ouders gezien als een betere keuze dan de glamoureuze Barbie van die tijd. Ik vermoed dat veel Nederlandse vrouwen die zijn geboren rond 1975 een Fleurpop hebben gehad.’
Hoe verklaart u het succes van Barbie?
‘Slimme marketing. Barbie is steeds een spiegel van de tijd. De poppen zijn overigens niet hetzelfde gekleed als de meisjes die ermee spelen. Het uiterlijk van volwassen vrouwen is naar poppen vertaald. Mattel weet Barbie keer op keer aan de markt aan te passen. Neem de zwarte Barbie die haar debuut maakte in 1967. Waarom? Omdat er toen ook grote groepen welvarende, zwarte Amerikanen waren. En zij wilden uiteraard zwarte Barbies voor hun kinderen. Vergeet ook niet de zwarte soldaten die op Duitse legerplaatsen waren gestationeerd. Die verdienden goed en kochten voor hun kinderen ook zwarte Barbies. Wat moeten zij met een wit exemplaar? Je wil een pop die op je lijkt, waarmee je je kan identificeren. Dat is dus het knappe van Mattel. Ze weten zich op uitstekende wijze aan te passen, en telkens iets nieuws en herkenbaars te creëren, zodat elk kind zich ermee kan identificeren. Daar slagen ze nog steeds in.’
‘Mattel creëert poppen waarmee ieder kind zich kan identificeren’
Kunt u meer voorbeelden noemen?
‘Afgelopen decennia hebben we Barbiepoppen gezien met specifieke beroepen, hobby’s en talenten – van dierenarts tot astronaut. Maar er is één productielijn die extra bijzonder is. Dat is de Fashionistas, die vanaf 2016 steeds inclusiever werd. Deze Barbies vieren de diversiteit en zijn verkrijgbaar in vrijwel elke huidskleur, haarstijl, oogkleur en lichaamsvorm. Op deze manier verbeeldt Mattel allerlei types en is het eigenlijk altijd de kritiek voor. Dan doen ze ontzettend goed. Tegenwoordig zijn er zelfs Barbiepoppen in een rolstoel, met prothesen, gehoorimplantaten, Down Syndroom, alopecia of vitiligo. Ik vind die ontwikkeling ontzettend fascinerend.’
Waarom is Ken zo’n saaie man gebleven?
‘Als je Ken net zo zou ontwikkelen als Barbie, zou hij een concurrent van haar worden. Waarom zou je dat doen? Ken is pas bedacht nadat er kritiek kwam op het feit dat Barbie alleen maar bezig was met kleding. Barbie moest in der loop der jaren steeds meer een gewone tiener zijn, met een vriendje. Zodoende raakte Europa steeds verder gefascineerd door de typisch Amerikaanse highschoolcultuur die Barbie introduceerde. Ken heeft overigens wel een ontwikkeling doorgemaakt. In 1966 lanceerde Mattel Kenpoppen die een stuk gespierder zijn. Dat had te maken met de Vietnamoorlog. Ken moest mannelijker worden en met een sixpack een beeld van een atletische strijder uitdragen. Desondanks blijft Ken een accessoire. Hij wordt min of meer gelijkgeschakeld met de tasjes, hoedjes en huizen: elk seizoen een nieuw modelletje.’
‘Ken is een accessoire, zoals de tasjes, hoedjes en huizen’
Waarom is nu de tijd rijp voor een film over Barbie?
‘We zien in allerlei kunstuitingen dat popular culture wordt uitgemolken. Denk alleen al aan de live-action-verfilmingen van de strips van de Marvel Comics. Het was een kwestie van tijd wie Barbie zou verfilmen. In 2018 kwam Ynon Kreiz, de nieuwe CEO van Mattel, al met het idee voor een Barbiefilm. Het bedrijf leidde toen verlies en kon een marketingboost goed gebruiken. Hij benaderde Margot Robbie, omdat haar acteerwerk in de film I, Tonya grote indruk op hem had gemaakt. Daarna volgde de zoektocht naar een regisseur. Greta Gerwig zag daar wel wat in. De Amerikaanse filmregisseur, die doorgaans ook door arthouse-liefhebbers wordt geprezen, bracht al eerder twee films uit: Lady Bird (2017) en Little Women (2019). Beide producties werden genomineerd voor een Oscar.
Verder denk ik dat we na de ellende van de coronacrisis en door de oorlog in Oekraïne behoefte hebben aan amusement en satire die ons even de hedendaagse ellende laten vergeten. De Barbiefilm herinnert je aan een onbezonnen kindertijd, waarin je je fantasie de vrije loop kon laten en kon verdwijnen in een zelfgecreëerde droomwereld. Want één ding is zeker: wie als kind van Barbie hield, raakt die liefde nooit meer kwijt.’
