Alle menselijke activiteiten hebben hun geschiedenis, óók de plastische chirurgie. Voor wie zich niet dagelijks in deze discipline verdiept, is Artery Flaps een wonderlijk en leerzaam boek. Het is een eerbetoon aan de fameuze, maar volgens de auteurs vergeten Nederlandse chirurg J.F.S. Esser. Het boek bevat een korte inleiding met een biografische schets van Esser. Hoofdbestanddeel van de prachtband is de fotografische herdruk van Essers baanbrekende werk Artery Flaps uit 1929.
Esser was een veelzijdig man. Als student werd hij schaakkampioen van Nederland; hij handelde in kunst en onroerend goed, en was volgens deskundigen een zeer begaafd chirurg. Tijdens zijn studie raakte Esser geïnteresseerd in plastische chirurgie. Hij bood in de zomer van 1914 tevergeefs zijn diensten aan aan de Britse en Franse regering. De Oostenrijkers waren wel geïnteresseerd, en een compleet medisch team vertrok uit Nederland naar Brünn. Daarna volgden aanstellingen in Boedapest en Wenen. Door het enorme aanbod aan patiënten kon Esser zijn techniek verfijnen en nieuwe methodes uitproberen.
In 1917 volgde een verhuizing naar Berlijn, waar hij tot 1925 werkzaam bleef. Meer dan tienduizend operaties en honderden publicaties waren het resultaat. Esser, inmiddels een rijk man, kocht een landgoed in Frankrijk dat hij wilde omtoveren tot een internationaal instituut voor plastische chirurgie. Helaas ging dat mis. In 1940 week hij met zijn zoon uit naar de Verenigde Staten, alwaar hij in 1946 stierf.
Voor niet-medici is de herdruk van zijn werk een griezelkabinet. Het zijn honderden foto’s van zwaargehavende gezichten van veteranen uit de Eerste Wereldoorlog. Dat er na 1918 speciale comités van oorlogsgemutileerden op pad gingen voor de vredesbeweging is niet verwonderlijk. Uit de foto’s moet blijken – en vaak is dat het geval – dat Essers vakmanschap in veel gevallen verbetering bracht. Tragisch zijn de vooroorlogse foto’s van de patiënten die ons trots en optimistisch aankijken. Een groot contrast met de foto’s ernaast, die diep teleurgestelde en mismaakte twintigste-eeuwers laten zien.
Willem Melching is verbonden aan de Universiteit van Amsterdam en is gespecialiseerd in de geschiedenis van Duitsland.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
