‘Hitler had de Tweede Wereldoorlog kunnen winnen als hij geen nazi was geweest,’ stelt historicus Andrew Roberts. Het is de these van zijn laatste boek, onlangs in het Nederlands vertaald als Wereld in vlammen. Een nieuwe geschiedenis van ’39-’45. Als hij het slimmer had aangepakt, had Hitler de Sovjet-Unie en Engeland kunnen veroveren, denkt Roberts. ‘Dan zouden wij nu waarschijnlijk allebei Duits hebben gesproken.’
Hitler staat als militair strateeg niet hoog aangeschreven en Roberts beaamt dat hij grote fouten heeft gemaakt. ‘Dat kwam doordat hij zijn ideologie boven zijn militaire overwegingen plaatste. Daardoor is hij bijvoorbeeld te vroeg de Sovjet-Unie binnengevallen. Hij wilde Lebensraum, en bovendien beschouwde hij de Russen als een minderwaardig volk, dat hij gemakkelijk kon onderwerpen.’ Daarom begon hij de dramatische Russische veldtocht die het begin van het einde van zijn Duizendjarig Rijk betekende.
‘Hitler had Rusland waarschijnlijk wel kunnen overmeesteren, als hij meer geduld had gehad,’ zegt Roberts. ‘Hij had eerst een stevige positie in het Midden-Oosten moeten veroveren, zodat hij zeker was van olie en de Sovjet-Unie vanuit het zuiden had kunnen binnenvallen. Dan had hij de Russen van hun energievoorraden kunnen afsluiten.’
Robert (1963), honorary senior scholar aan Gonville & Caius College in Cambridge, heeft een flinke lijst boeken op zijn naam staan, waaronder veel over militaire geschiedenis van de negentiende en twintigste eeuw. De laatste jaren verschenen van hem Waterloo. Napoleon’s Last Gamble en Masters and Commanders. How Roosevelt, Churchill, Marshall and Alabrooke Won the War in the West 1941-45. Over zijn hoge productie zegt hij: ‘Het is een kwestie van vroeg beginnen, rond halfzes, zes uur ’s ochtends. Dan heb je een paar uur werk gedaan voordat mensen vinden dat ze je kunnen storen.’
Roberts stelling dat Hitler de oorlog had kunnen winnen als hij geen nazi was geweest, is opmerkelijk. Het is maar zeer de vraag of de Tweede Wereldoorlog ooit was uitgebroken als Hitler geen nazi was geweest. ‘Misschien niet,’ zegt Roberts, ‘maar de Duitsers hadden op dat gebied wel een geschiedenis. Bismarck startte in tien jaar tijd drie oorlogen en in 1914 waren het ook de Duitsers die begonnen.’
Roberts wil met zijn boek duidelijk maken dat de overwinning van de geallieerden niet vanzelfsprekend was. Zijn ‘wat als’-benadering is bedoeld om aan te tonen dat een groot Duits Rijk op zich had kunnen bestaan. In 2004 stelde Andrews overigens al een bundel samen met de titel What Might Have Been, over hoe de geschiedenis eruit had gezien als belangrijke gebeurtenissen net iets anders waren verlopen. Op de cover staat een man op de maan, met een vlag met een hakenkruis.
De Holocaust was volgens Roberts niet alleen een ongekende misdaad, maar ook een militaire fout. ‘Als Hitler zich niet tegen de Joden had gekeerd, had hij waarschijnlijk veel steun van hen gehad. Zo ging dat in eerdere oorlogen ook. Maar hij besloot heel veel energie te besteden aan de vernietiging van de Joden.’
Om vergelijkbare redenen werkte Hitler nooit echt samen met de Japanners. ‘De nazi’s keken op hen neer. Officieel beschouwden ze hen als gelijkwaardig aan het arische ras, maar in werkelijkheid geloofden ze daar niets van. Ze dachten dat Japanners bijziend waren en niet goed konden bombarderen.’
De Verenigde Staten waren Hitler niet beter gezind. Die werden volgens hem geregeerd door Joden en negers, en moesten worden onderworpen. ‘Terwijl het onmogelijk is dat land te veroveren,’ zegt Roberts. ‘De oorlogsverklaring aan de VS was een grote fout, gebaseerd op nazi-ideeën over ras.’
Als Hitler alle bovenstaande fouten niet had gemaakt, had de toekomst van Europa afgehangen van de uitvinding van de atoombom, stelt Roberts. Als Hitler niet een aantal belangrijke wetenschappers had verdreven, hadden de Duitsers de bom mogelijk eerder gehad dan de Amerikanen. ‘Dan zou het Duitse rijk heel goed stand hebben kunnen houden.’
In Wereld in vlammen ligt sterk de nadruk op de militaire kant van de oorlog, zoals in veel Engelse boeken. ‘Misschien heeft die militaire interesse te maken met het zwart-witbeeld dat veel Engelsen van de oorlog hebben. We zijn nooit veroverd door de Duitsers, en hebben dus niet hoeven worstelen met de morele problemen rond aanpassing en verzet, waarmee inwoners van bezette landen wel te maken kregen.’ Britten zien de oorlog vaak als een eenvoudige strijd van goed tegen kwaad, en daar past een militaire benadering bij.
Voor zijn onderzoek naar de militaire geschiedenis bezocht Roberts de nodige slagvelden, om te begrijpen wat zich daar afspeelde. ‘Dat verwachten lezers van een auteur over militaire geschiedenis. Op het slagveld kun je pas goed bevatten wat er zich heeft afgespeeld.’ Hij bezoekt ook vaak locaties van andere cruciale gebeurtenissen, zelfs buiten werktijd: ‘Op onze huwelijksreis heb ik mijn vrouw meegenomen naar een Japans concentratiekamp. Ze was gewaarschuwd, want op de dag dat we ons verloofden, nam ik haar mee naar de plaats waar Mussolini is doodgeschoten.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
