Atlas van de verstedelijking in Nederland. 1000 jaar ruimtelijke ontwikkeling Reinout Rutte en Jaap Evert Abrahamse 335 p. THOTH, € 69,50
In de loop van tien eeuwen ontstond in Nederland een dicht patroon van kleine, grote, oude en nieuwe steden. Hoe is dat patroon ontstaan en hoe heeft het zich ontwikkeld? En waarom zien onze steden eruit zoals ze eruitzien? Deze vragen staan centraal in deze fraai uitgegeven atlas.
Even fraai is Overleg. Nederland bestuurt zichzelf (198 p. nai010 uitgevers, € 49,50) door Taco Anema. Hij maakte groepsportretten van besturen van 80 non-profitorganisaties, uiteenlopend van de Anne Frank Stichting tot de Vereniging Sinti Roma Woonwagenbewoners. Tezamen vormen de portretten een representatieve staalkaart van polderend Nederland tussen 2009 en 2014. Caroline Hanken draagt bij met een essay over de Nederlandse overlegcultuur vanuit historisch perspectief en Henk van Os herinnert zich zijn eigen bestuurlijk verleden.
Het streven. Kan hedendaagse kunst de wereld verbeteren? Hans den Hartog Jager 191 p. Athenaeum–Polak & Van Gennep, € 19,99
Prikkelende geschiedschrijving van de hedendaagse kunst sinds het midden van de negentiende eeuw, met als centrale vraagstelling of die kunst de wereld kan verbeteren. Rond 1850 verwierf de hedendaagse kunst een bijna ongelimiteerde vrijheid. Heeft die vrijheid tot vrijblijvendheid geleid? Zijn kunstenaars verworden tot hofnarren die bestaand beleid mogen legitimeren? Mooie anekdotes ook: het verhaal gaat dat de CIA in de jaren vijftig en zestig zowel in West-Europa als in Rusland het werk van abstract impressionisten als Pollock en De Kooning promootte om te laten zien hoe vrijdenkend de Verenigde Staten waren.
Net zo prikkelend is de geschiedschrijving van Jaffe Vink in Wie is er bang voor de vooruitgang (222 p. Prometheus, € 18,95) van het milieubewustzijn. Dat ontstond met het beroemde boek Silent Spring door Rachel Carton, die stelde dat chemische middelen de wereld vergiftigden.
Horizon City Jaap Scholten 478 p. AFdH, € 25,00
De ondertitel van dit boek luidt: ‘Een onvolledig en historisch niet noodzakelijkerwijs altijd correct portret van een familie van opgejaagde menisten, grootindustriëlen, kleinwildjagers, landhuizenbouwers, collectioneurs, polygame avonturiers, dromers en dappere vrouwen.’ Scholten begint zijn verhaal met de ontdekking van een koffertje met familiepapieren. Die stellen hem in staat de geschiedenis van zijn voorgeslacht, Twentse industriëlen, op schrift te stellen. Niet noodzakelijkerwijs waar, lijkt me. Eerder een parodie, want zo beginnen tegenwoordig alle familiegeschiedenissen. Die zijn vaak saai, voorspelbaar en overvolledig. Horizon City niet. Scholten durft te kiezen voor het minder voor de hand liggende. Zoals voor zijn avontuurlijke oudoom Chuck, die heel erg rijk wordt in Amerika, maar er ook eenzaam en berooid sterft. Dit is een heel enthousiasmerend boek: een feest om te lezen en tegelijkertijd steek je er een heleboel van op.
Angela Merkel. Koningin van Europa Wierd Duk 149 p. Prometheus–Bert Bakker, € 9,95
Een paar maanden geleden verscheen van historicus en journalist Wierd Duk Poetin. Straatvechter bedreigt wereldorde, dat ik hier onder de aandacht bracht. Nu richt hij zijn vizier op Merkel en Duitsland. Zijn bewondering voor de kanselier steekt hij niet onder stoelen of banken. Trefzeker schetst hij haar opmerkelijk carrière: van gepromoveerd natuurkundige uit de DDR tot gevierd politica in het verenigde Duitsland. Centraal staat de vraag hoe zij zich weert tegen de machtshongerige Russische president Vladimir Poetin. Duk maakt er een punt van dat er iets misging na de Duitse eenwording. Er was destijds afgesproken dat Moskou alleen zou instemmen met de Duitse eenheid indien de NAVO geen vroegere Oostblokstaten zou opnemen. Washington hield zich hier niet aan – voor Poetin en de Russen een vernedering, waarvoor nu (in de Oekraïne) revanche genomen wordt.
Memoires, 1982-1983 Willem Oltmans 335 p. Papieren Tijger, € 25,00
Deel 34 van de memoires van journalist Willem Oltmans. Het gaat niet lekker met hem. Oltmans zit op zwart zaad. Zijn journalistieke werk komt door alle boycotmaatregelen vrijwel tot stilstand. Hij bemiddelt voor Nederlandse bedrijven in de Sovjet-Unie, maar de captains of industry zijn niet erg genegen hem hiervoor te betalen. Zijn vertrouwelinge mejuffrouw Buringh Boekhoudt, bekende van prinses Beatrix, komt te overlijden. En dan breekt ook nog zijn vriend Eduard met hem, waarna Oltmans zich ontpopt tot een nare stalker.
Prachtig zijn de memoires van Adèle d’Osmond, vertaald als Verhalen van een tante (399 p. De Arbeiderspers, € 25,00). Ze leefde van 1781 tot 1866 en kende Lodewijk XVI, Marie Antoinette, Napoleon, Chateaubriand en Madame de Staël. Ze beleefde de Franse Revolutie, de opkomst en ondergang van Napoleon, de revoluties van 1830 en 1848.
Neelie. Brave meisjes schrijven zelden geschiedenis Alies Pegtel 456 p. Boom, € 19,90
Dit is de tweede biografie van Neelie Kroes. De eerste van Stan de Jong en Koen Voskuil zoomde vooral in op allerlei schandalen waar Kroes bij betrokken was. Alies Pegtel onderzoekt wat het betekende voor Kroes’ politieke loopbaan dat zij een vrouw was. Haar boek is in tegenstelling tot de meeste genderstudies zeer leesbaar. Pegtel toont dat Kroes anders dan haar politiek voorgangsters haar vrouw-zijn inzette: ze lakte haar nagels, was opvallend gekleed en nam haar zoon soms mee naar haar werk.
Zeer leesbaar is ook De opdracht of de vele gezichten van Herman Wijffels (397 p. Balans, € 19,95) door Jan Smit. Hij beschrijft hoe Wijffels de Rabobank groot maakte, het kabinet-Balkenende-Bos mogelijk maakte en er als bestuurder van de Wereldbank voor zorgde dat de president van die bank, Paul Wolfowitz, een protegé van George W. Bush, zijn biezen pakte.
Bitterzoet Indië. Herinnering en nostalgie in literatuur, foto’s en films Pamela Pattynama 270 p. Prometheus-Bert Bakker, € 24,95
Pamela Pattynama is emeritus hoogleraar koloniale en postkoloniale literatuur- en cultuurgeschiedenis van de Universiteit van Amsterdam. Zij laat in dit boek een aantal curieuze zaken de revue passeren. Dankzij de verfilming van Max Havelaar werd Multatuli een antikoloniaal, wat hij in werkelijkheid niet was. Hij vond dat Nederland, in het bijzonder de koning, beter voor de onderdanen in de koloniën moest zorgen. Vroeger kwam je er niet voor uit dat je afstamde van een njai – een inheemse vrouw die tijdens de koloniale tijd ongehuwd met een Europese man samenleefde. Tegenwoordig heb je een streepje voor als je voortkomt uit zo’n verbintenis. Pattynama legt helder uit hoe dit allemaal komt.
Peter Andriesse schreef de mooie roman De rode kimono (229 p. In de Knipscheer, € 17,50), waarin de 13-jarige Erik in 1954 met de Willem Ruys vanuit Indië terugkeert naar Nederland om naar de middelbare school te gaan. Hij komt van een koude kermis thuis.
De officier Robert Harris 445 p. De Bezige Bij, € 24,90
Harris schreef met Vaderland, waarin Hitler de oorlog wint, een internationale bestseller. Ook De officier doet het heel erg goed – en terecht. Deze roman gaat over de beruchte Dreyfus-affaire. Harris vertelt het verhaal vanuit het perspectief van Georges Picquart, officier van de Franse geheime dienst, die aantoont dat de Jood Dreyfus ten onrechte is opgesloten vanwege spionage voor Duitsland.
Intrige in Parijs (360 p. Luitingh–Sijthoff, € 20,95) door Robert Goddard is het eerste deel van een trilogie die speelt in 1919 in Parijs. Daar zijn de onderhandelingen gaande ter afwikkeling van de Eerste Wereldoorlog. Een Brits diplomaat sterft mysterieus. Zelfmoord, zeggen de gezagsdragers. Moord, meent de zoon van de diplomaat.
