In de ‘stelling’ reageert een vast panel van historici op een actuele gebeurtenis.
Martin Sommer:
‘Ik weet eerlijk gezegd niet hoe het staat met vrijheid en gelijkheid. Natuurlijk maak ik me zorgen over de opkomst van Viktor Orbán of Recep Tayyip Erdogan, machtige politici die weinig ophebben met de liberale democratie. Tegelijk realiseer ik me heel goed dat ze door het volk zijn gekozen. Ze nemen maatregelen die populair zijn, en waarover voordien niet kon worden gesproken – zoals de bouw van hekken tegen immigranten. Staan ze daardoor voor de afbraak van vrijheid en gelijkheid, of bewijzen ze juist dat de macht van het volk nog nooit zo groot is geweest?
Het uitgangspunt van klassieke liberalen als Johan Rudolf Thorbecke was het algemeen belang. Thorbecke geloofde dat afdoende opgeleide, vrije burgers van een democratische samenleving die gelijkheid nastreeft, het algemeen belang heel goed kunnen herkennen. Het algemeen belang kon volgens hem dus alleen worden vastgesteld als de staatsburgers dat in volledige vrijheid mogen uitspreken.
Bij die vrijheid hoort natuurlijk ook de vrijheid om fouten te maken. Anders stelt vrijheid in de praktijk weinig voor. “Vrijheid is kunnen kiezen om zelf naar de verdommenis te gaan,” zei de beroemde Britse filosoof Isaiah Berlin dan ook terecht. Misschien zijn Trump, de Brexit, Orbán en Erdogan evenzovele vergissingen. Maar ze zijn wel in vrijheid gemaakt.’
Martin Sommer is historicus en journalist van De Volkskrant.
Beatrice de Graaf:
‘Het is een illusie om te denken dat we deze stelling op dit moment kwantitatief kunnen oplossen. Zo stelt het in 1941 opgerichte Amerikaanse Freedom House dat de vrijheid de afgelopen 23 jaar iets is toegenomen, hoewel 2017 een kentering laat zien. Dit zegt niets over alle eeuwen daarvoor. Bovendien klagen critici dat het Freedom House puur vanuit een liberaal-democratisch perspectief opereert. En bijvoorbeeld slavernij en discriminatie te weinig meeneemt.
Ook worden alternatieve visies op het humanisme door het instituut genegeerd. Zo stond volgens de laatste Russische tsaren de vrijheid van de zogenoemde Russische ziel voorop. Het concept gelijkheid betrokken zij eerst en vooral op de positie van de Russische natie te midden van de omringende landen. Volgens de Chinese, confucianistische traditie kan de menselijke waardigheid zich enkel in harmonie met familie, land en omgeving ontplooien.
Wil je objectief kunnen oordelen over de ontwikkeling van vrijheid in de wereld, dan ontkom je er dus niet aan ook alternatieve interpretaties van het humanisme in je analyse mee te nemen. En die zullen dan ook gemeten moeten worden, bijvoorbeeld door dependances van Freedom House in Rusland en China. Dan pas kun je deze stelling echt kwantitatief beantwoorden.’
Beatrice de Graaf is hoogleraar geschiedenis aan de Universiteit Utrecht.
Felix Klos:
‘Dat de wereld in de recente geschiedenis gelijker is geworden, is zeker geen illusie. De explosieve inkomensgroei in China en India en de gelijktijdige stagnatie in het Westen hebben ertoe geleid dat de wereldwijde inkomensongelijkheid op bescheiden wijze is afgenomen. Die is nu gemiddeld kleiner dan op enig ander moment sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog.
Terwijl de middenklasse in de rijke OESO-landen verkruimelt, heeft zich een mondiale middenklasse gevormd waartoe nu bijna een derde van de wereldbevolking behoort. Dat is de prijs van het mondiale kapitalisme, die negatief uitpakt voor de traditionele westerse middenklasse. Daarentegen is het wel een illusie dat de geschiedenis onontkoombaar voortschrijdt richting een grotere vrijheid van de mens. De geschiedenis voltrekt zich niet in een rechte, opwaartse lijn. Ze zigzagt eerder als een zeilboot op de golven van de tijd.
Wie durft vandaag de dag nog te stellen dat we het einde van de geschiedenis beleven, zoals dat in de jaren negentig nog door veel denkers werd betoogd? Radicaal-islamitisch terrorisme, Russische expansiedrift, Chinese autocratie, Europees nationalisme, Britse eurofobie, Amerikaans nativisme: het zijn maar een paar voorbeelden van zorgwekkende ontwikkelingen die de nieuwe generatie intellectuelen ontnuchteren. Zoals ook de generatie van het Interbellum met verbazing terugkeek op het vooruitgangsdenken van de pre-WO1-generatie.’
Felix Klos is historicus en auteur van Winston Churchill, vader van Europa.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
