Al bijna 120 jaar vervoert een zweefbaan passagiers boven het dal van de Wupper. De lokale bevolking heeft geen oog meer voor het schitterende uitzicht vanuit de wagons, maar Annegreet van Bergen geniet er volop van.
Toen we, omdat we toch in de buurt waren, op aanraden van mijn neef en treinfanaat Dennis naar de monorail in Wuppertal gingen, wist ik niet goed wat ik kon verwachten. Een nu al gedateerd, modern systeem uit de jaren zeventig van de vorige eeuw? Een toeristische trein boven een schilderachtig dal? Wat ik ook verwacht had, niet dat ik ‘ah’ en ‘o’ roepend in sferen van Parijs, Eiffeltoren en het eind van negentiende eeuw zou belanden.
De bewuste monorail blijkt een donkergroene, metershoge ijzeren baan op schuine poten te zijn die als een slang meeslingert met de bochten van de rivier de Wupper. De ranke poten, die aan de pijlers van de Eiffeltoren doen denken, staan wijdbeens op de oevers. Daartussenin liggen de rails, boven het water. Aan die rails hangen de wagons van de Schwebebahn, de zweefbaan. Een verrassend sierlijke constructie met grootstedelijke allure. Maar ook uiterst robuust: de Schwebebahn is al bijna honderdtwintig jaar oud en nog steeds wordt hij volop gebruikt. Op de herfstige dag dat wij er waren, was er bijna geen toerist te bekennen. In de trein zaten voornamelijk locals die op hun smartphone keken of met elkaar praatten, zonder dat ze oog hadden voor het verbluffend mooie uitzicht over oevers en stad.
Hooguit letten mensen met kinderwagens bij het in- en uitstappen extra goed op, want de aan één rail bevestigde wagons willen soms een beetje wiebelen. Maar verder was het op de hooggelegen (en tegenwoordig met een lift bereikbare) perrons eenzelfde drukte als bij tramhaltes of op metrostations in elke andere stad. Dagelijks vervoert de Schwebebahn binnen het 360.000 inwoners tellende Wupper tal meer dan 70.000 passagiers.
Dagelijks vervoert de Schwebebahn al 70.000 passagiers
Eind negentiende eeuw was Elberfeld-Barmen (dat met Vohwinkel samengesmolten is tot het huidige Wuppertal) met 190.000 inwoners na Berlijn, Hamburg, Breslau, München en Dresden de zesde stad van Duitsland. Een dichtbevolkt industriegebied, waar net als in andere snelgroeiende grote steden in Europa werd gezocht naar efficiënte, grootschalige manieren om mensen te vervoeren. Waar Londen (1863) en Parijs (1900) met hun metro’s ondergronds gingen, was dat in het berg- en rotsachtige Wuppertal niet mogelijk.
Het dal van de Wupper was toen al ruim een eeuw het toneel van grote industriële bedrijvigheid. Vanwege zijn grote verval en omdat hij honderden watermolens aandreef, noemden de mensen de Wupper ‘een ijverige rivier’. Ideaal voor een fabrieksmatige textielindustrie, vergelijkbaar met Cromford in Engeland, waar Thomas Arkwright langs de oevers van een zich al even woest naar beneden stortende Derwent het eerste fabriekscomplex ter wereld, een katoenspinnerij, had gevestigd. De florerende textielindustrie langs de Wupper inspireerde mensen als Friedrich Bayer naar nieuwe verfsoorten te zoeken. Zo ontwikkelde er zich een chemische industrie en werd aan de oevers van de Wupper onder meer het aspirientje uitgevonden. Ook andere sectoren, zoals de kleinmetaal, machinebouw en suikerraffinage, groeiden en bloeiden. Als een van de eerste steden in Duitsland hadden Elberfeld en Barmen ‘stadsgas’ en elektriciteit.
In dit innovatieve klimaat barstte het van de uitvinders. Eugen Langen was een van hen. In zijn fabrieken vervoerde hij materialen en producten in aan rails hangende bakken. Dergelijke systemen zou je ook voor personenvervoer kunnen gebruiken. Samen met de naar afzetmogelijkheden zoekende elektriciteitsmaatschappij lanceerde Langen in 1889 het plan voor een 13,3 kilometer lange bovengrondse verkeersader door het dichtbebouwde dal van de Wupper: de Schwebebahn. Er was meer dan vier jaar voor nodig om de stadsbestuurders rijp te maken voor dit technische hoogstandje. Maar het lukte. Op 28 december 1894 gingen Elberfeld en Barmen akkoord, op 15 oktober 1895 Vohwinkel. Dat laatste heeft Langen niet meer mee mogen maken. Op 2 oktober 1895 stierf hij op 62-jarige leeftijd aan de gevolgen van een ‘visvergiftiging’, opgelopen tijdens het feest bij de ingebruikname van het Kielerkanaal, nog steeds het drukst bevaren kanaal van Duitsland.
Er was meer dan vier jaar voor nodig om de stadsbestuurders rijp te maken voor dit technische hoogstandje
Ondanks de dood van Langen werden de zweefplannen in hoog tempo uitgevoerd. Een halfjaar nadat de Duitse keizer in oktober 1900 een officieel bezoek aan Wuppertal had gebracht, werd het wonderlijke bouwwerk officieel in gebruik genomen. In de oorlog is het zwaar beschadigd, maar de Schwebebahn werd herbouwd en verder gemoderniseerd.
Binnenkort gaan wij weer naar Wuppertal. Dan nemen we de kleinkinderen mee. De industriële geschiedenis zal ze waarschijnlijk worst wezen, maar ze vinden het ongetwijfeld geweldig om boven de rivier te zweven.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
