Verwacht zomer 2003

Hij is inmiddels al 76 jaar, maar nog altijd onvermoeibaar. Communistenkenner Arthur Stam belicht in De CPN en haar buitenlandse kameraden (Aspekt, september 2003) de vele koerswijzigingen van politiek leider Paul de Groot, die de Hollandse communisten na de oorlog hoorndol maakten. Maar ach, hoe onschuldig was dat communisme op klompen niet vergeleken bij de Goelag-archipel, dat eilandenrijk van werkkampen dat tussen 1930 en 1953 miljoenen Russen herbergde? In De Goelag. Een geschiedenis (Ambo, september 2003) biedt de Amerikaanse journaliste Anne Applebaum op basis van nieuw archiefonderzoek een overzicht van de verschrikkingen. ‘Hét standaardwerk over de vernietigende werkkampen in de Sovjet-Unie,’ belooft de uitgever alvast trots. 

      Komt er dan niets goeds uit Rusland? Jazeker: literatuur. De Amsterdamse hoogleraar Slavische letterkunde Willem G. Westeijn biedt in Twee eeuwen Russische literatuur (Meulenhoff, oktober 2003) niet alleen een overzicht van negentiende-eeuwse giganten als Dostojewski en Tolstoj, maar ook van de meeslepende dissidente literatuur onder het Sovjetregime in de twintigste eeuw. 

Nederlands-Indië
De voormalige kolonie staat onverminderd in de aandacht van de historici. Publiceerde Wim Willems vorig jaar een boek over de uittocht uit Indië, Hans Meijer belicht in In Indië geworteld. De twintigste eeuw (Bert Bakker, november 2003) juist de mensen die gebleven zijn, alle oorlogen en revoluties ten spijt. Meijer is alle belangstelling voor de blanke Nederlandse elite zat en is vooral geboeid door de Indische Nederlanders die in de archipel achterbleven. 
      Journalist Tony van der Meulen brengt in Dansen op de Kwai. Het leven na de Birma-spoorweg (Veen, augustus 2003) in kaart hoe voormalige dwangarbeiders hun slavenarbeid onder de Japanse bezetting zestig jaar na dato verwerken. Hij ging met een aantal van hen terug en volgde de jaarlijkse herdenking. Een verhaal van oude mensen en de dingen die voorbijgaan, om met Louis Couperus te spreken. 
      Oud, maar nog niet voorbij is generaal Soeharto. De dictator regeerde Indonesië tussen 1965 en 1998 niet alleen met ijzeren vuist, maar ook als een sluw tacticus die mensen met gunsten aan zich bond. Die corruptie werd hem uiteindelijk fataal. Soeharto slijt zijn dagen in stilte. Wie is deze mysterieuze figuur? De Australische historicus Rob Elson doet in Soeharto. Een biografie (Het Spectrum, september 2003) een poging het mysterie te ontraadselen.  

Gouden Eeuw
In de beeldvorming heerst nog altijd de hardnekkige voorstelling van de Republiek als calvinistische natie. De Vlaamse kerkhistoricus Gian Ackermans toont in Herders en huurlingen. Bisschoppen en priesters in de Republiek 1663-1705 (Bert Bakker, september 2003) aan dat er ook een fiks rooms-katholiek volksdeel was, dat op steun van de bisschoppen kon rekenen. Maar niet al die bisschoppen waren goede herders. Een theologisch conflict leidde tot een scheuring in de rooms-katholieke gelederen – een scheuring die tot op de dag van vandaag voortduurt. In de pels van de machtige roomse Kerk schuilt sinds 1700 een luis: de oud-katholieke Kerk. 
      De Amerikaanse historicus Graig Harline moet hebben gedacht: wat Le Roy Ladurie kan, kan ik ook. De Franse historicus schreef jaren geleden een indringend boek over het dorp Montaillou, waarin hij het leven van een kleine gemeenschap tot in detail schetste. Harline doet hetzelfde, maar dan op nog kleinere schaal: hij trof documenten in een Belgisch klooster in Jezus-Eik (wie verzint zo’n plaatsnaam?) en schreef in De wonderen van Jezus-Eik (Bert Bakker, september 2003) onder meer over het gevecht om een eik, die op de grens van twee dorpen stond en door de inwoners werd beschouwd als een wonderboom.  

Politiek
De linkse oppositie maakt het kabinet-Balkenende uit voor ‘asociaal’. Dat de sociale politiek al langer inzet is van felle debatten, blijkt uit Leven van wat neerdrukt en beklemt. Staat, gemeenschap, sociale politiek, 1870-1914 (Wereldbibliotheek, oktober 2003). Dirk Jan Wolffram beschrijft hoe gemeenten en allerhande idealisten de sociale politiek overeind probeerden te houden toen de confessionelen en liberalen na 1900 een beperkte sociale wetgeving bepleitten. 
      Twintig jaar geleden was ‘conservatief’ een scheldwoord, nu is het een geuzennaam. In De conservatieve uitdaging (Prometheus, oktober 2003) staat het denken van conservatief van het eerste uur J.L. Heldring centraal. Paul Cliteur, Bart Jan Spruyt en Ronald van Raak staan stil bij zijn oeuvre en bieden beschouwingen over heden en verleden van die eens zo gesmade levenshouding. 

Verder…

… Komt Geert Mak met zijn nu al veelbesproken In Europa. Reizen door de twintigste eeuw (Atlas, november 2003) waarin het gaat ‘over verscheurdheid en onwetendheid, over historie en angst, over armoede en hoop, over alles wat ons nieuwe Europa scheidt en bindt’.