In de schatkamers van het Amsterdamse Meertens Instituut berusten zo’n kleine 32.000 volksverhalen. De meeste van deze verhalen zijn opgetekend rond 1900, op initiatief van G.J. Boekenoogen (1868-1930). Boekenoogen was een van die jonge onderzoekers die geïnteresseerd was in volkscultuur. Die vatte hij op als de traditionele cultuur van de boeren op het platteland. Het Meertens Instituut heeft er lange tijd een beetje mee in de maag gezeten. Want hoe kan je zo’n collectie het best ontsluiten voor wetenschappelijk onderzoek? Digitalisering bleek een uitstekende oplossing. Sinds 1994 wordt gewerkt aan de opbouw van een elektronische Nederlandse Volksverhalenbank, die op termijn ook op internet raadpleegbaar zal zijn. Tegelijkertijd zullen de verhalencollecties ook in boekvorm worden uitgegeven. De volksverhalen uit de collectie Bakker, die jarenlang arts was in Broek in Waterland, zijn daar het meest recente voorbeeld van.
Om wat voor verhalen gaat het? Qua omvang zijn ze meestal beperkt, vaak niet meer dan zes of zeven regels lang. Het zijn eigenlijk een soort moppen, met vaak een pikante, seksuele inhoud. Boertige humor zoals bijvoorbeeld over een hoertje met een onnozele vrijer. ‘Nu, zei zij, ik zal je bewijzen dat ik maagdelijk ben; mijn maagdje zal knappen. Ze stak een tabaksdoos open in de vulva. De jongen besteeg zijn ros, het maagdje knapte, maar de penis zat er tusschen.’ Lachen.
Veel andere verhalen gaan over heksen en kollen. Bijvoorbeeld over Grietje Holleman. Grietje was iemand die kon voorspellen wanneer iemand zou overlijden. Ze kwam dan langs en zei: `Jij zult niet lang meer leven’. Ze bleek altijd gelijk te hebben. Zèlf kwam Grietje enigszins ongelukkig aan haar eind. Op 31 juli 1894 werd ze dood aangetroffen langs de Monnikendammer Jaagweg in Broek in Waterland. Ook haar eigen dood had ze voorspeld.
Over gewone mensen zijn er maar weinig bronnen. Deze verhalen laten zien hoe zij in het leven stonden, en hoe zij betekenis gaven aan tegenslag en rampspoed.
Albert van de Zeijden is medewerker van het Nederlands Centrum voor Volkscultuur in Utrecht.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
