De gemiddelde Nederlander kent de naam van Huib van Mook niet. En dat terwijl Van Mook een belangrijke rol heeft gespeeld in de Nederlandse geschiedenis van de twintigste eeuw. Tom van den Berge, verbonden aan het Koninklijk Instituut voor Taal-, Land- en Volkenkunde in Leiden, kreeg toegang tot het privé-archief van Van Mook en beschreef het leven van de laatste landvoogd van Nederlands-Indië. ‘Van Mook probeerde te doorgronden wat er speelde onder de Indonesische bevolking.’
In uw inleiding beantwoordt u de vraag waarom er nog geen biografie over Van Mook is geschreven, met meer vragen. Bent u er inmiddels wel uit?
‘Ik denk het wel. Ten eerste was zijn archief nog niet eerder beschikbaar. Ten tweede heeft Van Mook er zelf aan bijgedragen. Hij verliet Nederland in 1949 om er nooit meer terug te keren. Hij heeft geen contact met zijn vrienden en familie gehad en wilde zich hier niet meer vestigen. Daarom is hij onbekend gebleven bij het grote publiek. Daar moet ik wel bij zeggen dat hij onder Nederlandse historici wel bekend is.’
Heeft het er ook mee te maken dat Nederland niet graag terugkijkt op het koloniale verleden?
‘Natuurlijk. En niemand kijkt met genoegen terug op een oorlog, zeker niet als die niet gewonnen wordt. Maar dat zie je niet alleen bij de Nederlandse regering, ook de Indonesische overheid kijkt weg. Beide partijen hebben daar hun eigen redenen voor, maar het zou goed zijn als er wat aan gedaan wordt. Misschien moeten we wel wachten tot alle veteranen overleden zijn, maar op deze manier blijft het zeuren.’
U kreeg wel toegang tot het privé-archief van Van Mook. Heeft de familie u goed geholpen?
‘Absoluut. Om de paar weken ben ik langsgegaan bij zijn dochter en haar halfbroer Wouter. Als ik een brief las en niet precies wist om wie het ging, konden zij me helpen. De familie heeft me niet gedwongen of ook maar gestuurd om een rooskleurig beeld te schetsen van Huib van Mook. Misschien hoopten ze er wel op, omdat hij in Nederland doodgezwegen is.’
Was Van Mook een visionair?
‘Het was in ieder geval een man met een visie. Hij probeerde te doorgronden wat er leefde en speelde onder de Indonesische bevolking. Hij was één van de eerste Nederlanders die het woord Indonesië in politieke zin gebruikte. Hij was bang voor een rassenoorlog, wanneer de Indonesiërs niet serieus genomen zouden worden. Het superioriteitsgevoel van de koloniale macht moest ten koste van alles bestreden worden. Hij was natuurlijk ook een gevangene van zijn eigen tijd, maar hij ging uit van de gelijkheid van de mens. Al vond hij dat hij het wel voor het zeggen moest blijven houden. De eerste en enige Indonesische minister is door hem naar voren gedragen. Hij heeft in ieder geval stappen gezet naar een onafhankelijk bestuur waarin Indonesiërs hoge functies konden vervullen.’
Heeft deze houding ook bijgedragen aan zijn populariteit in de Verenigde Staten, waar hij verbonden was aan de Universiteit van Californië, Berkeley, en op de cover van Time Magazine stond?
‘Ik denk het wel. Zij zagen in hem een Amerikaan. En Van Mook voelde zich aangetrokken tot de Amerikaanse manier van denken over het kolonialisme: niet superieur, maar egalitair. Misschien noemen we dat nu paternalistisch, maar toen was het egalitair. Hij kon razendsnel analyseren en zijn gedachten ook snel verwoorden. Van Mook bewoog zich goed tussen de Amerikanen en stootte meteen door naar het centrum van de macht.’
Ondanks een imposante carrière blijft Van Mook toch vooral de man die verantwoordelijk was voor de start van de Politionele Acties.
‘Voor de oorlog heeft Van Mook een ongekende bliksemcarrière gehad. Dat heeft niemand hem nagedaan. Maar hij was bij de Politionele Acties verantwoordelijk. Iedereen was voor, maar hij is er op afgerekend en dat is ook begrijpelijk. Ondanks dat hij nooit heeft gezegd dat hij spijt had, weet ik zeker dat dit hoofdstuk hem niet lekker zat.’
U schetst in uw boek ook het beeld van een eenzame man.
‘Zijn grootste tragiek is de eenzaamheid in zijn privéleven. Daar heeft hij onder geleden. Dat zat in de man, maar ook in zijn functies. Hoe hoger je komt, hoe eenzamer het wordt. En hij was een zwerver, zo noemde hij zichzelf ook. Hij heeft nooit langer dan vijf jaar op dezelfde plaats gewoond. Hij heeft veel meegemaakt, maar is nooit ergens lang gebleven. Een onrustig en ongedurig man. Van geld, vrouwen en drank interesseerde alleen geld hem niet.’
Voor een biograaf is zo’n duistere kant natuurlijk wel interessant.
‘Zeker, ik heb het boek met veel plezier geschreven. Soms dacht ik dat ik Van Mook leerde kennen, maar dat leek alleen maar zo. Ik heb hem natuurlijk niet kunnen spreken, wat ik graag gewild had. Voor mij was het een prachtig moment toen ik in het Nederlands Instituut voor Beeld & Geluid in Hilversum voor het eerst bewegende beelden van Van Mook zag en zijn stem hoorde. Als ik geen toegang had gehad tot het privé-archief, had ik het boek nooit op deze manier kunnen schrijven.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
