‘Ik krijg er helemaal kippenvel van!’ Een bezoekster van de tentoonstelling Carthago is onder de indruk van drie eenvoudige stukken aardewerk. Het zijn urnen uit het Carthaagse grafveld Tophet. Omdat onder de doden opmerkelijk veel kinderen waren, zijn sommige archeologen overtuigd dat hier sprake was van mensenoffers. Anderen houden het erop dat de natuurlijke kindersterfte in Carthago dramatisch hoog was.
Het verhaal over de kindergraven wordt onopgesmukt verteld in het Leidse Rijksmuseum van Oudheden. Met Carthago heeft het een mooie, ingetogen tentoonstelling georganiseerd over de ‘derde stad van het Romeinse Rijk’, zoals het museum zelf schrijft. Want hoewel de meeste liefhebbers Carthago kennen als de grote vijand van Rome, als de thuisbasis van de angstaanjagende Hannibal, laat het museum zien dat er ook een ander Carthago was: een min of meer Romeinse stad die verrees nadat het eerste Carthago met de grond gelijk was gemaakt.
De tentoonstelling begint met het eerste, ‘Punische’ of ‘Fenicische’ Carthago. Volgens legenden zou dat in de negende eeuw zijn gesticht door prinses Elissa, een vluchtelinge uit Tyrus (in het huidige Libanon). Elissa kocht van een plaatselijke koning een stuk land ter grootte van een runderhuid, zo gaat het verhaal, en was zo slim om de huid in smalle reepjes te knippen. Met de stroken kon ze een groot gebied om een heuvel omspannen, waar de havenstad zou verrijzen. Fictie natuurlijk, maar de Carthagers stamden werkelijk af van Feniciërs uit Libanon, die waarschijnlijk rond de negende eeuw in het gebied arriveerden.
Dankzij de strategische ligging aan de Middellandse Zee groeide Carthago uit tot een machtige haven, waar de inwoners blootstonden aan de grote culturele variatie van de volkeren waarmee ze handelden. Dat is zichtbaar aan de beeldhouwwerken op de tentoonstelling, zoals een sarcofaag die veel gelijkenissen vertoont met Etruskische kisten. Op het deksel is een vrouw afgebeeld met een Grieks aandoende jurk aan, terwijl haar haar in Egypte lijkt te zijn gekapt. De vele stijlinvloeden verraden hoe groot de wereld van de Carthagers was.
Helaas voor de inwoners bevond zich in die wereld ook een opkomende macht die uitgroeide tot een geduchte concurrent: Rome. De rivaliteit tussen de twee steden leidde vanaf de derde eeuw voor Christus tot drie grote oorlogen. Tijdens de tweede, van 218-201 v.Chr., maakte Hannibal zijn befaamde tocht over de Alpen, en even leek het erop dat de Carthagers de Romeinen in grote problemen zouden brengen. Maar de derde oorlog eindigde in 146 v.Chr. met de vernietiging van Carthago.
Na de nederlaag van Carthago kondigden de Romeinen aan dat de stad nooit zou worden herbouwd, maar daar kwamen ze een eeuw later alweer op terug. Op de plaats van de verwoeste stad bouwden ze een nieuwe versie. Op de tentoonstelling is de geschiedenis daarvan een verdieping hoger te zien, in precies dezelfde, aangenaam sobere opstelling als beneden. In veel kunstvoorwerpen hier zijn duidelijk de Romeinse invloeden herkenbaar. Maar een beeld van een vrouw met een leeuwenhoofd – een Egyptische of een Fenicische godin, dat is niet helemaal duidelijk – laat zien dat er nog steeds volop variatie bestond. Of zoals een bezoeker aan de tentoonstelling zegt: ‘Volkeren waren helemaal niet één geheel. Het was een ratjetoe.’
Carthago
Rijksmuseum van Oudheden
t/m 10 mei 2015
Rapenburg 28, Leiden
Open: di-zo, 10-17 uur
www.rmo.nl
Dit artikel is exclusief voor abonnees
