Home TENTOONSTELLING De IJzeren Eeuw

TENTOONSTELLING De IJzeren Eeuw

  • Gepubliceerd op: 24 maart 2015
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Marchien den Hertog
  • 3 minuten leestijd

De opvatting dat de negentiende eeuw in Nederland een tijdperk was van stagnatie en indolentie is al een tijd achterhaald, zo kon u nog in het vorige nummer van dit tijdschrift lezen. Dat is ook het uitgangspunt van de tentoonstelling De IJzeren Eeuw in het Amsterdam Museum, een samenwerking met de gelijknamige serie die de NTR uitzendt vanaf 3 april, beide begeleid door een boek van Andere Tijden-presentator Hans Goedkoop en Kees Zandvliet.

Een dynamische eeuw was het, waarin de basis werd gelegd voor het moderne Nederland. ‘Nostalgie/modernisme,’ kopt het bord in de eerste zaal. Een deel van de elite kijkt met weemoed naar het verleden, maar de blik wordt ook opgewekt op de toekomst gericht. Links een muur vol realistische schilderijen met afbeeldingen van rustieke landschappen en huiselijke taferelen. Recht daartegenover een wand met zwart-witfoto’s van ijzeren constructies: bruggen, fabriekshallen, spoorwegen.

De toon is gezet. In de zalen die volgen komen innovaties aan bod, allereerst natuurlijk in de nijverheid. Naast twee stoommachines hangen schilderijen van de Fabriek van Stoom- en andere Werktuigen van Paul van Vlissingen en Dudok van Heel, de Amsterdamsche Pijp-Gaz Compagnie, die voor licht zorgt in de stad.

Aan de overkant de keerzijde: op een tekening zoeken twee arbeiders steun bij elkaar als ze in een schimmige fabriekshal een lange plaat gloeiend ijzer uit de smeltoven trekken. In een fragment uit de serie gebaren vrouwen in een weverij naar elkaar om te kunnen communiceren boven het lawaai van de machines uit.

Alles verandert mee; een hilarisch filmpje laat zien hoe een man te laat op Schiphol komt, omdat de spoorbrug openstaat en de straten zo vol zijn met mensen, fietsen en trams dat hij er niet doorheen komt. Geen nood, het vertrokken vliegtuig wordt even radiografisch teruggeroepen om hem toch mee te nemen.

Na de aanleg van het Suezkanaal is Indië in vijf weken te bereiken in plaats van vier maanden, zo zien we op een infographic die een hele muur beslaat. De koloniale exploitatie komt nu pas echt van de grond; het batig slot wordt gebruikt om spoorwegen aan te leggen. Met het Noordzeekanaal en de Nieuwe Waterweg zijn Rotterdam en Amsterdam bereikbaar voor grote stoomschepen. Een kruiwagen herinnert aan de duizenden arbeiders die de kanalen met de hand groeven.

Het buitenland komt steeds dichterbij. Er hangen posters die uitstapjes naar ‘picturesque Holland’ propageren – ‘Paris-Amsterdam en 10 heures’. Ook de Nederlander trekt er in eigen land op uit: op de fiets, naar de kermis of de dierentuin. ANWB en VVV worden opgericht, mensen gaan sporten. In een vitrine de schaatsen en muts van Jaap Eden, die in 1893 wereldkampioen werd.

Nergens gingen de ontwikkelingen zo hard als in de stad – we zijn tenslotte in het Amsterdam Museum. Grachten worden gedempt, riolering en tramrails aangelegd, zo laten schilderijen van Breitner zien. Er zijn modemagazijnen in chique winkelstraten, maar de armen wonen in kelders.

Het slot van de tentoonstelling is optimistisch. ‘Emancipatie’ heet de laatste zaal – van de katholieken, maar vooral van de vrouw en de arbeider. Aan het einde van de eeuw is de slavernij afgeschaft, zijn er vakbonden opgericht en is er ruimte voor de Eerste Feministische Golf.

Zo geeft De IJzeren Eeuw een mooie karakterisering van een formidabele eeuw. De zalen zijn sober ingericht: een paar objecten en schilderijen, her en der een scherm met een fragment uit de televisieserie. Maar de voorwerpen zijn weloverwogen gekozen: een prikklok, een vitrine met petten en een korset – dat dan wel weer drukknopen had, zodat vrouwen zelf hun kind konden voeden. De teksten zijn goed geschreven en de expositie vertelt een helder verhaal.

De esthetiek lijkt soms een beetje doorgeschoten – vooral iemand met enige kennis van zaken zal die kunnen waarderen. Het metershoge portret van Abraham Kuyper door Albert Hahn, bijvoorbeeld, moet duidelijk maken waarom hij ‘de Geweldige’ werd genoemd. Maar een paar regels op een bordje zijn wat summier om dit goed uit te leggen. En let u op dat u na de fabriekszaal rechtsaf omhooggaat. Uw verslaggever moest terug voor de helft van de tentoonstelling die ze gemist had.
 

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Interview

Middeleeuwse kunst moest mooi én stevig zijn

Middeleeuwse kunst moest lang meegaan. Kunsthistoricus Jan van Daal ontdekte dat kunstenaars en opdrachtgevers contracten sloten over de duurzaamheid van kunstwerken.  ‘Kerken of gilden die in de Middeleeuwen een groot kunstwerk zoals een groot glas-in-loodwerk wilden laten maken, dachten na over hoelang dat mee moest gaan,’ vertelt Van Daal, schrijver van het proefschrift On Durable...

Lees meer
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Interview

Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’

Oud-VVD-leider en oud-vicepremier Hans Wiegel roemde in 2017 de Britse staatsman Winston Churchill om zijn moreel leiderschap tijdens de Tweede Wereldoorlog. ‘Hij was van doorslaggevende betekenis.’ Wanneer hoorde u voor het eerst van Winston Churchill?‘Ik zal een jaar of twaalf zijn geweest, ik meen dat dit op school was.’ Maakte hij meteen indruk op u?‘Ik...

Lees meer
De olifant van Karel de Grote
De olifant van Karel de Grote
Artikel

Trump krijgt een vliegtuig cadeau, Karel de Grote kreeg iets veel opvallenders

Een Qatarees cadeau leidt tot ophef in de VS: het emiraat wil president Donald Trump een vliegtuig ter waarde van 400 miljoen dollar schenken. Diplomatieke giften zijn al sinds de Oudheid een belangrijk onderdeel van internationale betrekkingen. Zo kregen heersers vroeger olifanten, relikwieën en koffieplantjes cadeau. President Trump vindt de controverse rond het cadeau uit...

Lees meer