Anton van Hooff:
‘Het is opvallend dat deze paus in één klap twee heel verschillende figuren heeft heilig verklaard. Terwijl Johannes Paulus II bekendstond om zijn conservatieve opvattingen, is Johannes XXIII juist als vernieuwer de geschiedenis in gegaan. Zo toont paus Franciscus zijn janusgezicht. Hij wil iedereen tevredenstellen door de leer intact te laten en tegelijkertijd de indruk te wekken dat de katholieke kerk openstaat voor de wensen van de gelovigen.
Zelf heb ik niets met heiligverklaringen. Iedere grote figuur uit de geschiedenis heeft zijn schaduwzijdes. Wel vind ik de overeenkomsten met het Romeinse Rijk frappant. Daar konden “goede” keizers na hun dood ook tot een godheidje of divus worden verheven. Dit proces, dat bekendstond als de “apotheose”, kon aanvangen nadat er wonderlijke verschijnselen waren opgetreden die, net als bij de katholieke heiligverklaringen, slechts door gelovigen werden waargenomen.
In het keizerrijk was de vergoddelijking een van de weinige machtsmiddelen van de senaat, die sinds de machtsgreep van Caesar niet veel meer te vertellen had. Het was een soort postume premie op goed gedrag van de keizer. De nieuwe keizer baadde in het zonlicht van zijn vergoddelijkte voorgangers. Zo profiteert ook binnen de katholieke kerk de nieuwe paus van de heiligverklaringen.’
Ruth Oldenziel:
‘Theologisch gezien is de heiligverklaring van pausen een nogal ongerijmd fenomeen. De pausen zijn volgens de officiële leer onfeilbaar. Ze spreken namens God. Dan is het een beetje vreemd om er enkelen uit te pikken en die vervolgens heilig te verklaren.
Maar los daarvan zijn er kanten van Johannes Paulus II die mij aanspreken. In de eerste plaats is dat zijn grote historische bewustzijn. Hij heeft namens de katholieke kerk als eerste paus zijn excuses aangeboden voor de rechtszaak tegen Galileo Galilei, begin zeventiende eeuw. Hij maakte ook excuses voor de Inquisitie in het algemeen, de rol van de kerk in de slavenhandel en de Holocaust. Hij sprak zich uit tegen seksisme en zette in 2001 in een e-mail de eerste stap richting erkenning van de seksschandalen binnen de katholieke kerk.
Ideologisch was hij erg conservatief, maar hij stond ook dicht bij het volk. Hij was aards, had absoluut charisma en sprak ook buiten de katholieke kerk veel mensen aan. In een tijd waarin de wereld snel veranderde, en de kerken in West-Europa leegliepen, leken zijn opvattingen vaak achterhaald. Maar juist omdat hij voor continuïteit koos en vasthield aan zijn standpunten, was hij voor veel gewone gelovigen een moreel anker in een verwarrende tijd.’
James Kennedy:
‘Als protestant geloof ik niet dat de kerk personen kan aanwijzen die voor speciale verering in aanmerking komen. Maar dat deze paus grote wereldhistorische betekenis heeft gehad, staat buiten kijf.
Johannes Paulus II was de eerste echte mondiale paus. Hij heeft tijdens zijn pontificaat 129 landen bezocht. Met deze bezoeken wist hij altijd veel media-aandacht te genereren en de katholieke kerk “smoel” te geven. Zo herinner ik me nog goed welke impact zijn bezoek had aan mijn geboortestaat Iowa, eind jaren zeventig. Daarbij speelde mee dat hij een grote belangstelling had voor andersgelovigen. Zeker in de Angelsaksische landen gaf zijn oecumenische opstelling een sterke impuls aan de samenwerking tussen conservatieve katholieken en protestanten. Zo heeft deze paus mede bijgedragen aan de politieke opmars van religieus rechts in de VS, vanaf de jaren tachtig.
Ook zijn encycliek Evangelium Vitae uit 1995, waarin hij de “pro-leven”- of anti-abortus-standpunten van de katholieke kerk uitwerkte, is van groot historisch belang gebleken. Net als zijn verzet tegen het communisme in Oost-Europa en zijn nadruk op sociale rechtvaardigheid. Eigenlijk zou nu ook Paus Pius IX (1846–1878) heilig moeten worden verklaard. Ook die staat te boek als uiterst conservatief, maar hij legde wel de basis voor de moderne, gecentraliseerde katholieke kerk.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
