Anton van Hooff:
‘Nee, paus Franciscus zal de aanstaande ondergang van de katholieke kerk – die zeker in West-Europa gedoemd is – niet kunnen afwenden. Op z’n hoogst zal hij het proces van neergang kunnen vertragen. De katholieke kerk heeft altijd gedijd bij de kritiekloze volgzaamheid van gewone gelovigen. Die zijn nu echter zelf gaan nadenken, en de secularisatie is te ver gevorderd om dat terug te kunnen draaien. Bovendien bestaat er nog maar weinig behoefte aan het soort binding dat de kerk vanouds biedt.
Overigens is de persoonlijkheid van de paus nooit zo belangrijk geweest voor het overleven van de kerk. Hervormingsbewegingen binnen de kerk zijn altijd ontstaan vanuit de lagere echelons van de katholieke geestelijkheid. Ik denk bijvoorbeeld aan de hervormingsbeweging waartoe de naamgever van de huidige paus, Franciscus van Assisi, in de twaalfde eeuw de aanzet gaf. Of de zestiende-eeuwse Contrareformatie, waarachter niet de Vaticaanse elite maar juist de rebelse jezuïeten de drijvende kracht vormden.
Ook van de laatste steile pausen hebben de gewone gelovigen zich weinig aangetrokken. Zij waren hooguit aantrekkelijk om je tegen af te kunnen zetten. Wellicht kan Franciscus enkele katholieke kerkgangers meer “nestwarmte” bieden, maar hij zal slechts weinigen die al op het punt stonden de kerk te verlaten daarvan kunnen weerhouden.’
James Kennedy:
‘Dit is wel een erg westers georiënteerde stelling. Buiten Europa houdt het katholicisme beter stand. Wereldwijd blijft het aantal katholieke gelovigen redelijk stabiel. De katholieke kerk hoeft dus helemaal niet “gered” te worden.
Dat neemt niet weg dat de keuze voor Franciscus naar mijn mening een goede zaak is voor de katholieke kerk. Hij geeft het katholieke geloof een sympathiek gezicht en hij wil de macht van de curia inperken. Daarmee past hij in een traditie van meer “activistische” pausen, die met paus Pius IX in de negentiende eeuw is ingezet.
Sindsdien zijn er veel pausen geweest die hebben gepoogd de kerk een plek te geven in de moderne wereld. Ze hadden daar meer mogelijkheden toe, want door nieuwe organisatie- en communicatiemiddelen kregen moderne pausen meer grip op kerkelijke benoemingen.
Er zijn veel voorbeelden van dit soort moderne, “activistische” pausen. Zo ging Leo XIII (1878-1903) het sociale vraagstuk aan en initieerde Johannes XXIII (1958-1963) de hervormingen van het Tweede Vaticaanse Concilie. De laatste wist zeer goed de media te bespelen, net als Johannes Paulus II, die met zijn frequente reizen het beeld van een grote, succesvolle wereldkerk neerzette. Franciscus is dus geen uitzondering, maar past in de lijn die halverwege de negentiende eeuw is ingezet.’
Ruth Oldenziel:
‘De problemen waarmee de katholieke kerk momenteel kampt, zijn niet alleen van morele aard. Die indruk is ontstaan door de recente reeks schandalen in de kerk. Maar er is ook een organisatorisch probleem: hoe kan de enorme, wereldwijde organisatie van de katholieke kerk overleven in de eenentwintigste eeuw?
Er zijn wereldwijd 1,2 miljard gelovigen, 5000 bisschoppen, 400.000 priesters en zo’n 750.000 vrouwelijke “hulptroepen” binnen de katholieke kerk. Het Vaticaan heeft 7 miljard op de bank, en alle lokale kerkelijke organisaties hebben weer hun eigen financiële huishouding. Paus Franciscus moet dus niet alleen morele integriteit uitstralen, maar ook deze hele organisatie goed laten functioneren. De onfrisse zaken die onder zijn voorganger Benedictus naar buiten kwamen, moeten in de toekomst niet alleen binnenskamers blijven, maar ook zo veel mogelijk worden voorkomen.
Het is denk ik niet toevallig dat een Zuid-Amerikaanse paus met deze zware taak is belast. De katholieke kerk is in Zuid-Amerika ernstig in diskrediet geraakt door haar nauwe banden met de dictators uit het nabije verleden. Zij heeft zichzelf deels opnieuw moeten uitvinden, en het is deze waardevolle ervaring die Franciscus heeft meegenomen naar het Vaticaan. Het is nu alleen de vraag of hij een werkelijke hervorming van de kerkelijke organisatie zal kunnen bewerkstelligen, of dat het bij woorden en goede intenties blijft.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
