Anton van Hooff:
‘Daar ben ik het niet mee eens. Historici mogen zich bij maatschappelijke discussies geen bijzonder gezag aanmeten louter op basis van hun vertrouwdheid met de geschiedenis. Ik zeg altijd: “Van geschiedenis leer je niks, maar je wordt er wel wijzer van.” Het bestuderen van geschiedenis is vaak een kwestie van déjà vu. Je leert patronen herkennen. Maar je kunt er geen argumenten aan ontlenen om politici te beïnvloeden.
In de negentiende en de eerste helft van de twintigste eeuw hebben historici wel een belangrijke rol gespeeld ter ondersteuning van het nationalisme. Maar dat was geen fraaie rol. En Huizinga maakte op latere leeftijd veel indruk met zijn pessimistische cultuurbespiegelingen. Dat zei echter meer over zijn eigen karakter, en de stemming onder zijn tijdgenoten, dan over de kwaliteit van zijn analyse.
De klassiek-Atheense historicus Thucydides schreef: “Mijn werk is een geschenk voor altijd.” Daarmee bedoelde hij dat wie zijn werk las, zal beseffen dat het menselijke gedrag altijd hetzelfde zal blijven. Ook al zijn de omstandigheden steeds anders, en vaak grotendeels het gevolg van puur toeval. Je kunt als historicus daarom op z’n hoogst op historische paralellen wijzen. Je bent geen profeet. Geschiedenis blijft een discussie, en biedt geen eenduidige boodschap.’
Ruth Oldenziel:
‘Als ik het daar niet mee eens zou zijn, had ik niet in dit panel gezeten. Historici zijn van oudsher geneigd zich niet al te expliciet over actuele kwesties uit te spreken. Maar ik denk dat het juist bij uitstek de taak is van historici om verder te kijken dan de waan van de dag. Zij kunnen actuele gebeurtenissen duiden door ze in hun context te plaatsen en de langetermijnontwikkelingen te schetsen.
De markt voor duiding is de laatste jaren wel ingrijpend veranderd. Voor actualiteitenprogramma’s voor de televisie werden altijd deskundigen ingevlogen om het nieuws te duiden. Nu nodigt men niet langer de duiders uit, maar juist de mensen die het nieuws hebben gemaakt en die hun eigen verhaal doen. Tegelijkertijd zijn de krantenjournalisten zich veel meer zélf op achtergronden en duiding van het nieuws gaan richten.
De historicus die tegenwoordig een bijdrage aan het debat wil leveren, moet daarom anders opereren dan nog maar kortgeleden het geval was. Bijvoorbeeld door zich te verbinden aan digitale initiatieven, zoals de website vijfeeuwenmigratie.nl. Of joodsmonument.nl, waar ook veel professionele historici bijdragen aan leveren. Ik ben dan ook zeker niet pessimistisch over de toekomst.’
James Kennedy:
‘Historici kunnen zich in het publieke debat inderdaad nadrukkelijker laten gelden. Wat dat betreft ben ik het eens met de bekende Harvard-historicus David Armitage. Die verwijt zijn collega’s dat zij doorgaans te zeer op de eigen specialisatie gericht zijn, waardoor ze buiten beeld blijven in actuele maatschappelijke kwesties.
Maar we moeten ook erkennen dat het publieke platform voor historici kleiner is geworden, en bovendien versnipperd is geraakt. Vroeger traden historici op als priesters van de natie. Ik denk dan aan de debatten tussen Robert Fruin en Guillaume Groen van Prinsterer in de negentiende eeuw. Wanneer het over zaken als nationale identiteit ging, of het wezen van de natie, dan waren de meningen van vooraanstaande historici de enige die telden. Zij leidden de opinievorming.
Zo’n gedeeld historisch besef, over de wijze waarop de geschiedenis ons heeft gevormd, bestaat nu nauwelijks meer. Er lijkt ook veel minder behoefte te bestaan aan een Groot Historisch Verhaal dat uitlegt waarom wij zijn wie we zijn. Het huidige wereldbeeld is er een van continue veranderingen, waarbij het verleden weinig of geen houvast biedt. Het besef dat wij wel degelijk door het verleden worden gevormd, lijkt vrijwel volledig te hebben plaatsgemaakt voor de roep om snelle, praktische oplossingen voor actuele maatschappelijke problemen en dreigingen.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
