Home Stelling: Conservatieven zijn de nieuwe rebellen

Stelling: Conservatieven zijn de nieuwe rebellen

  • Gepubliceerd op: 26 aug 2020
  • Update 10 feb 2021

Eva Rovers:

‘Conservatieve rebellen zijn van alle tijden. Denk aan de Conservatieve Revolutie tijdens de Weimarrepubliek, die zich richtte tegen de idealen van de Verlichting. Of aan de vrouwen van de Britse Women’s National Anti-Suffrage League, die zich tegen het vrouwenkiesrecht verzetten. Of nog verder terug: het verzet tegen Willem I, dat tot de Belgische Opstand van 1830 leidde.

Ook dat verzet kwam voor een aanzienlijk deel uit conservatieve hoek. Zowel de conservatieve clerus en adel als conservatieve ondernemers wilden niets liever dan terug naar de tijd dat ze meer privileges hadden, of een betere economische positie. De gangbare opvatting is dat rebellen de geschiedenis voortstuwen, of het nu gaat om de Franse Revolutie, feministische golven of burgerrechtenbewegingen. En dat conservatieven juist tegen activisme en verandering zouden zijn. Maar dat is een te beperkte opvatting van conservatisme.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Conservatieven zijn niet per definitie tegen verandering. Ze keren zich tegen emanciperende veranderingen, omdat die het gezag en de bestaande hiërarchieën in gevaar brengen. Om die ontwikkelingen tegen te gaan of terug te draaien zijn actie en verandering nodig, en daar deinzen ze dus evenmin voor terug als progressieve rebellen. Dat neemt alleen de tegengestelde richting aan. Zoals de Siciliaanse aristocraat Giuseppe Tomasi di Lampedusa schrijft in zijn roman over de Italiaanse eenwording, Il Gattopardo: “Alles moet veranderen, zodat alles hetzelfde kan blijven.”’

Eva Rovers is cultuurhistoricus en biograaf.

Martin Sommer:

‘Ik zou het nog sterker willen stellen: conservatieven zijn altijd rebellen geweest. Het conservatisme als beweging is ontstaan als reactie op de Franse Revolutie. Voordien was conservatisme de norm en waren naam en titel dus overbodig. De dingen waren zoals ze waren, en verandering — laat staan radicale verandering — zat er niet in. Pas na de Franse Revolutie werd het idee van vooruitgang en gelijkheid gemeengoed.

Daar werd tegen gerebelleerd, zoals bij ons door Abraham Kuyper van de Anti-Revolutionaire Partij. De aartsvader van het conservatisme is de achttiende-eeuwse Britse politicus Edmund Burke. In zijn bepaald rebelse boek Bespiegelingen over de Franse Revolutie, uit 1791, schoot Burke met scherp tegen de nieuwlichterij van de mensenrechten. Volgens hem was het beste staatsbestel gebaseerd op verdiensten door langjarige ervaring en niet op abstracte ideeën over vrijheid en gelijkheid.

“Ze hebben een mijn in de grond gestopt die met één grote explosie alle voorbeelden uit de oude tijden, alle precedenten, alle wetten en besluiten van het parlement zal opblazen: ze hebben ‘de rechten van de mens’,” schreef Burke. Hij was van oorsprong zeker geen reactionair, maar de mensenrechten, “altijd en overal”, waren voor hem een steen des aanstoots. Want: “Hoe kan iemand rechten opeisen die het bestaan van een verdrag niet veronderstellen, en zich toch op verdragen beroepen?”

Martin Sommer is historicus en journalist van de Volkskrant.

Beatrice de Graaf:

‘De progressieve dan wel conservatieve aard van rebellen is dikwijls een kwestie van historische beoordeling achteraf. Neem de rebellen en studentenactivisten van de jaren twintig en dertig van de negentiende eeuw: de Burschenschaften van de Duitse Vormärz en de opstandelingen in België en Polen. De studentenbeweging in Duitsland, die in 1817 op het Wartburg-festival voor het eerst van zich liet horen, wordt vaak gezien als een democratische avant-garde die streed voor vrijheden en burgerrechten tegen het reactionaire bewind van Pruisen en Oostenrijk.

Nog steeds grijpen Duitse historici terug op die vermeende democratische beweging, die in 1848 bruut de pas zou zijn afgesneden. Maar Heinrich Heine waarschuwde al in 1820 voor de ‘teutomanie’ en het extreme nationalisme van de studenten, dat zich uitte in haat tegen al het vreemde of buitenlandse. Ook de Belgische en Poolse opstandelingen gelden als vrijheidsminnende rebellen, die streden voor bevrijding van hun Nederlandse dan wel Russische despotische overheersers. Nationalistisch waren deze rebellen zeker, progressief zeker niet. Het ging veel van de opstandelingen van 1830 niet om de vrijheid van andersdenkenden, maar vooral om die van de eigen etnisch-nationale groep. Het label “progressief” is dus historisch gezien altijd relatief. Het is maar net over welke waardestrijd je het hebt, in welke context, en welk historisch perspectief je hanteert.’

Beatrice de Graaf is hoogleraar geschiedenis aan de Universiteit Utrecht.

Nieuwste berichten

Hongaars protest tegen de dam
Hongaars protest tegen de dam
Artikel

Hongaren gingen pas de straat op toen de Donau gevaar liep

Ondanks groeiende onvrede over het communistische systeem keken Hongaren in de jaren tachtig wel uit om in het openbaar kritiek te uiten. Pas toen de bouw van een waterkrachtcentrale de Donau bedreigde, kwam de bevolking in opstand.  In de jaren vijftig hadden Hongarije en Tsjecho-Slowakije het plan opgevat om een gigantische waterkrachtcentrale met dammen te...

Lees meer
Het zilvermeer in Bitterfeld is vervuild
Het zilvermeer in Bitterfeld is vervuild
Artikel

Oost-Duitsers reageerden geschokt op tv-beelden van smerige fabrieksstad

In de DDR was het anticommunistische verzet van de kerk nauw verbonden met de opkomst van de milieubeweging. Een heimelijk gefilmde televisiedocumentaire over een vieze fabrieksstad zette het Oost-Duitse milieuactivisme in één klap op de kaart.  Het grote publiek leerde de Oost-Duitse milieubeweging kennen toen in september 1988 de televisiedocumentaire Bitteres aus Bitterfeld op de...

Lees meer
Bulgaars protest tegen de milieuvervuiling in Ruse
Bulgaars protest tegen de milieuvervuiling in Ruse
Artikel

‘Geef ons schone lucht!’, scandeerden honderden boze Bulgaren

In Bulgarije was de milieubeweging de eerste protestbeweging die burgers tegen het communisme wist te mobiliseren. Moeders kwamen in opstand nadat hun kinderen flauwvielen door overwaaiende fabrieksgassen.  Op het centrale plein van het Bulgaarse provinciestadje Roese, niet ver van de Roemeense grens, stond op 23 september 1987 een groep jonge kinderen te wachten op hun...

Lees meer
Poolse demonstranten in 1980
Poolse demonstranten in 1980
Artikel

Kernramp gaf Poolse milieuactivisten een enorme populariteitsboost

De nucleaire ramp in Tsjernobyl bracht een kentering teweeg in Polen, waar al jaren een protestbeweging tegen het communistische regime sluimerde. Doordat het Sovjet-regime de ramp onder het tapijt wilde schuiven, verbeterde de reputatie van Poolse milieuactivisten. Hun verzet gaf ook andere Poolse protestbewegingen nieuw elan.   In 1980 was de vakbond c opgericht door havenarbeiders...

Lees meer