SIGNALEMENTEN

Grondsop en verwarring. Intellectuelen en hun illusies
Rob Hartmans
397 p. Aspekt, € 19,95

Rob Hartmans schrijft recensies en artikelen voor Historisch Nieuwsblad. Ook duikt hij vaak op in de kolommen van De Groene Amsterdammer. In deze bundel heeft hij portretten bij elkaar gebracht van intellectuelen. Drie delen heeft het boek. Een deel over de voortijd, met beschouwingen over Erasmus, Calvijn, Voltaire en anderen. Het tweede deel is gereserveerd voor intellectuelen uit de twintigste eeuw, met Rosa Luxemburg, Friedrich Hayek en Hannah Ahrendt. En er is een derde deel met Nederlandse denkers als Johan Huizinga, Jacques de Kadt en Frits Bolkestein. Het fijne is dat Hartmans heel helder schrijft en er zo in slaagt in een paar bladzijden uit te leggen waar het bijvoorbeeld de ‘moeilijke’ filosoof Jürgen Habermas om gaat. Met zwakke intellectuelen rekent hij genadeloos af. Lees zijn stuk over Frits Bolkestein: ‘een denker uit de kringloopwinkel.’


Madame Vérité. Een waarzegster in de kringen rond Napoleon
Caroline Hanken
238 p. Atlas Contact, € 19,95

In het laatste nummer van vorig jaar stond een voorpublicatie uit dit fraaie boek. Het is een levensbeschrijving van Marie-Anne Lenormand, een waarzegster die jarenlang in de straten van Parijs opereert, maar gaandeweg een vooraanstaande klantenkring weet op te bouwen, waartoe de vrouw van Napoleon behoort. In Brussel komt ze in contact met koning Willem I. ‘Hij was beminnelijk vanaf het moment dat hij binnenkwam, en hij sprak rustig en beleefd.’ Ze schrijft erover, maar dat wordt haar niet in dank afgenomen. Ze belandt in hechtenis en het komt tot een rechtszaak. Marie-Anne Lenormand wordt beschuldigd van oplichterij. Ze voert een briljante verdediging, waarin ze zegt dat haar werk niet de toekomst voorspellen is, maar mensen helpen. ‘Bezie mij als bestrijder van het verdriet van de mens.’ De psychotherapeute avant la lettre wordt vrijgesproken.


Een nieuwe staat. Het begin van het Koninkrijk der Nederlanden
Ido de Haan, Paul den Hoed en Henk te Velde (red.)
415 p. Prometheus/Bert Bakker, € 45,00

Dit best wel dure boek is het officiële gedenkboek bij de viering van 200 jaar Koninkrijk. Het ziet er zeer verzorgd uit, dat wel. Maar met wat meer subsidie had de prijs gedrukt kunnen worden. Dat zag het ministerie van Binnenlandse Zaken – de opdrachtgever – blijkbaar niet zitten. Het boek gaat over de eerste fase van het Koninkrijk, toen België er ook nog bij hoorde. Onderwerpen die aan bod komen: Gijsbert Karel van Hogendorp, de grondwet, het leger, de koloniën, slavernij, de economie, armenzorg, vrouwen, onderwijs, godsdienst, Joden en het herdenken van 1813.

Minder zwaar is Rebellen. Een dwarse geschiedenis van ruim 200 jaar Nederland (384 p. Nieuw Amsterdam, € 24,95) door Rik Smits, taalkundige en hoofdredacteur van De Republikein. Goed geschreven portretten van dwarsliggers: Joan Derk van der Capellen tot den Pol, Aletta Jacobs, Anton Mussert, Boer Koekoek en Pim Fortuyn.


Deftig en ondernemend. Amsterdam 1870-1910
Barbara van Vonderen
389 p. Meulenhoff, € 27,95

Eind negentiende eeuw beleefde Amsterdam een nieuwe Gouden Eeuw. Aan de basis daarvan stond een groep ondernemers die de stad wakker schudde en de oude ingedutte elite aan de kant schoof. Jan Boissevain, Jérôme Alexander Sillem en Abraham Carel Wertheim – dit drietal was volgens Van Vonderen de voorhoede van de vernieuwers. Van Vonderen laat zien dat deze groep verantwoordelijk was voor prachtige initiatieven als het Vondelpark, het Paleis voor Volksvlijt en het Rijksmuseum, maar ook voor allerlei nutsvoorzieningen. Ze beschrijft hoe de nieuwe elite woonde en leefde, hoe ze haar kinderen opvoedde en met wie ze omging.

Deze groep vernieuwers is ook terug te vinden in Nederlandse ondernemers 1850-1950. Amsterdam (392 p. Walburg Pers, € 39,50) onder redactie van Joop Visser, Matthijs Dicke en Annelies van der Zouwen. Dit is het vijfde deel van de uitmuntende zesdelige serie ‘Nederlandse Ondernemers 1850-1950’. In deze reeks worden 300 ondernemers geportretteerd, vijftig per regio.


De eeuw van Brussel. Biografie van een wereldstad, 1850-1914
Eric Min
418 p. De Bezige Bij, € 34,99

De titel geeft niet echt prijs waar dit boek over gaat. Eric Min, biograaf van de kunstenaars James Ensor en Rik Wouters, schrijft een cultuurgeschiedenis van Brussel, maar dan een heel bijzondere. Brussel – België was in die tijd de derde economische wereldmacht – trok nogal wat buitenlanders aan: Fransen, Nederlanders, Duitsers. En daaronder zaten heel wat kunstenaars, literatoren, architecten en denkers. Zo werd de stad een artistiek kruitvat: er ontstonden nieuwe stromingen als symbolisme en art nouveau. De auteur beschrijft waar die vernieuwers woonden, waar ze naar de kroeg gingen, waar ze over discussieerden, wie met wie omging en wie met wie ruzie had, hoe ze aan een partner kwamen en welke hoeren ze bezochten. De buitengewoon erudiete Min biedt daarnaast prachtige portretten van schrijvers en kunstenaars als Baudelaire, Verlaine, Rimbaud en onze Nederlandse Neel Doff (Keetje Tippel).
 

In mijn vreemde land. Berichten uit de gevangenis, 1944
Hans Fallada
336 p. Cossee, € 22,90

De Duitse schrijver Hans Fallada werd in 1932 wereldberoemd met zijn roman Kleiner Mann – was nun?. Niet zo lang geleden werd de vertaling opnieuw in Nederland uitgebracht, samen met zijn Alleen in Berlijn. Dat heeft nieuwe belangstelling voor de auteur opgeleverd. In 1944 werd Fallada ervan beschuldigd zijn echtgenote met een pistool te hebben bedreigd. Hij belandde in een gevangeniscel van het nationaal-socialistische huis van bewaring in Stelitz, te midden van moordenaars en zedendelinquenten. Hij besloot er zijn belevenissen op te schrijven sinds de nazi’s aan de macht kwamen. Dat was niet zonder gevaar. Het lukte hem evenwel het manuscript naar buiten te smokkelen. In mijn vreemde land toont de barbarij van het nationaal-socialisme van binnenuit. Het rechtssysteem functioneerde niet meer, er werd geklikt bij het leven en het was bijna onmogelijk om je aan het regime te onttrekken.


De Velser Affaire. Een omstreden oorlogsgeschiedenis
Bas von Benda-Beckmann
461 p. Boom, € 24,90

Tijdens de Tweede Wereldoorlog was de bezetter in Velsen zeer succesvol bij de vervolging van het verzet. De Duitsers arresteerden en vermoordden een aantal veelal communistische verzetsmensen, onder wie Hannie Schaft. Na de oorlog gingen er geruchten over een complot. Waren de verzetsmensen verraden door Nederlandse en geallieerde autoriteiten, die zo de linkse beweging wilden treffen? De Velser Affaire was geboren. Bas von Benda-Beckmann laat in dit goed gecomponeerde boek overtuigend zien dat er geen complot was. Uit zijn onderzoek komt naar voren dat de Koude Oorlog in Nederland al in 1944 begon. De communisten die een belangrijke positie hadden weten te bemachtigen in het verzet, en ook de beschikking hadden over wapens, werden door de meeste andere verzetsgroepen gewantrouwd. Geruchten gingen dat ze gewapenderhand de macht wilden overnemen, en de Duitsers stookten dit vuurtje op.


Versleuteld
Donald Nolet
287 p. De Bezige Bij, € 19,90

Tomas Ross heeft bij De Bezige Bij een eigen imprint gekregen en Versleuteld is het eerste boek dat daaronder verschijnt. Het is een spannende historische thriller met een heldere plot. Het draait om een geheim telefoongesprek dat in 1941 tussen Churchill en Roosevelt zou hebben plaatsgevonden. Roosevelt ontving de waarschuwing dat er een Japanse aanval op Pearl Harbor zou komen. Hoofdpersoon van het boek is Joshua Lambert. Die komt erachter dat een zekere Walther Gruber, een Duitse radiotechnicus die tijdens de bezetting in Nederland is gestationeerd, zijn echte grootvader is. Lambert probeert zijn opa op te sporen, maar merkt algauw dat hij niet de enige is.