In 1937 en 1938 maakt schrijver en journalist A. den Doolaard een serie reportages over het dreigende gevaar van het nationaal-socialisme. Hij bezoekt Duitsland, Frankrijk, Zwitserland en Oostenrijk. Hij ziet scherp wat de nazi’s van plan zijn. Europa staat een ramp te wachten. De reportages worden in 1938 gebundeld in Het hakenkruis over Europa. Het boek wordt niet serieus genomen en een bestseller wordt het al helemaal niet. Na de Duitse inval in 1940 worden de restanten van de eerste druk uit voorzorg vernietigd. Het is nu voor het eerst herdrukt (De Prom, euro 16,90).
Bert Tigchelaar was 22 jaar correspondent in Duitsland. Hij heeft zijn werkterrein verplaatst naar de geschiedenis. In De gemiste kans. Staatsgreep tegen Hitler 1938. Officieren tussen moed en wanhoop (Waanders, euro 19,95) staat de Nederlandse majoor Bert Sas centraal. Hij is bevriend met Hans Oster, organisator van een mislukte aanslag op Hitler. Via Oster hoort Sas van Hitlers plannen om het Westen aan te vallen.
Werner Maser probeert in Hitlers ziel te kijken in Hitlers brieven en notities (Aspekt, euro 29,98). Een analyse van de spiekbriefjes voor toespraken (‘Raddraaiers ophangen. Zijn altijd joden’, en veel meer van dit soort geraaskal). Documentairemaker Guido Knopp schreef tal van boeken over Hitler en de nazi’s. Nieuw: Hitlers moordenaars. De geschiedenis van de SS (Het Spectrum, euro 18,95).
Dagboeken
Tijdens de oorlog zat de bekende historicus I.J. Brugmans in een jappenkamp. (Toen de Japanners in 1942 Nederlands-Indië binnenvielen, was Brugmans hoogleraar in Batavia.) In het kamp hield hij een dagboek bij, dat hij in 1950 aan het RIOD schonk. Het werd zeer recent ontdekt door historica Esther Captain, die promoveerde op een studie over kampdagboeken, en is nu gepubliceerd als Gevangen op Java. Dagboek uit een Jappenkamp (Walburg Pers, euro 17,50): ‘2 september 1944: Een oude man die niet groette, ernstig mishandeld (zelf gezien): eerst draaien om zijn ooren, die klinken als een klok, dan op den grond gesmeten en getrapt, vervolgens opgekrabbeld is hij met de geweerkolf gestompt. Helden zijn het, die Japanners.’
In de herfst van 2003 hield Willem Aantjes op verzoek van uitgeverij de Prom een dagboek bij: Maar de meeste van deze is de A (euro 17,50). De politicus, die in 1978 dramatisch ten val kwam omdat hij altijd had gezwegen over zijn oorlogsverleden, schrijft over actuele kwesties als Mabelgate, de bouwfraude en het integratiebeleid, maar ook over de mensen die hem bijstonden tijdens de affaire-Aantjes.
Reizen
‘Voor de reiziger die nieuwe ontdekkingen wil doen langs antieke wegen,’ belooft Athene en de Peloponnesus (De Arbeiderspers, euro 29,95) door Daniël Koster. Over de oeroude mythen van Griekenland en de state of the art in modern Athene: de modernisering en restauraties die uitgevoerd worden met het oog op de Olympische Spelen dit jaar.
Ook in de klassieke oudheid bestond er al toerisme. Romeinen bewogen zich verveeld in een door slaven gedragen draagstoel langs het strand bij Capri. Griekenland en Troje waren bij hen zeer in trek. In De weg naar Olympus (Byblos, euro 22,00) maakt Tony Perrottet voorzover mogelijk dezelfde reis met dezelfde vervoermiddelen als de oude Romeinen rond het begin van de jaartelling deden.
Ook nog: Het land der katharen. Een historische reisgids (Aspekt, euro 32,00) door Ankie Nolen. Alles over de door Rome in de twaalfde eeuw vervolgde katharen aan de hand van plekken en plaatsen waar zij woonden. Dichter bij huis: bezoek alle Nederlandse kastelen met De Nederlandse kastelengids (THOTH, euro 14,90) en wandel mee met Louis Stiller langs de gemeentegrenzen van Amsterdam: Stillers omgang. Een ontdekkingsreis rond Amsterdam (De Prom, euro 19,95).
Denkers
Het eerste exemplaar van Kritiek van de zuivere rede (Boom, euro 49,50) door Immanuel Kant, de eerste volledige Nederlandse vertaling van dit beroemde werk, werd overhandigd aan politicus en denker Frits Bolkestein. Het boek is dan ook veel meer dan een belangrijk wetenschappelijk geschrift – ‘Het is het fundament van een tijdperk dat nog lang niet ten einde is.’
Uitgeverij Van Gennep liet 26 verhalen van Voltaire vertalen in Filosofische vertellingen (euro 45,00): ‘Voltaires strijd tegen fanatisme en voor verdraagzaamheid is actueler dan ooit.’ Ook actueel: Vals ochtendlicht. De keerzijde van de globalisering (Ambo, euro 22,95) door de Engelse historicus John Gray. Over de kwetsbaarheid van de door het Westen gedomineerde Nieuwe Wereldorde.
Een nieuwe druk van Atheïstisch manifest(Bert Bakker, euro 14,95) door Herman Philipse bevat vier nieuwe essays onder de titel De onredelijkheid van religie. Het voorwoord bij deze nieuwe uitgave is van Ayaan Hirsi Ali: ‘Zolang de profeet Mohammed met zijn vele vrouwen echter het rolmodel blijft voor islamitische mannen, kun je de emancipatie wel vergeten. Daarom moet men mij maar vergeven dat ik me soms wat kritisch over de seksuele moraal van de profeet heb uitgelaten en nu dit waarheidslievende boekje van de filosoof Philipse van harte aanbeveel!’
Politicus en denker Frits Bolkestein publiceerde zelf De grenzen van Europa (Lannoo, euro 19,95). Gesprekken met prominente leden van het Europees Parlement.
Verder…
Verscheen het prachtige Het schip van Willem Barents. Een hypothetische reconstructie van een laat-zestiende-eeuws jacht (Verloren, euro 47,00) door Ab Hoving en Cor Emke. Met bouwtekeningen zodat we allemaal ons eigen schip van Willem Barents kunnen bouwen.
TIJDSCHRIFT
door Wim Berkelaar
LITERATUUR
Los nummer: euro 6,00. Tel. 020-42 00 050
Wie wel eens kennis neemt van de columns die Arnon Grunberg in de VPRO Gids schrijft onder het pseudoniem ‘Yasha’, kan daarbij een glimlach niet onderdrukken. Grunberg slaat in die columns flink om zich heen in de hoop zijn lezers met nihilistische pleidooien te choqueren. Vergeefse moeite: niemand ligt meer wakker van uitbundig beleden mensenhaat. Dat was veertig jaar geleden wel anders. Toen verscheen Ik Jan Cremer, het boek waarin een 23-jarige snotneus uit Enschede zijn strijd tegen de wereld verwoordde in snel en hard geschreven proza, waarvan ook nu nog een merkwaardige bekoring uitgaat.
De verschijning van het boek bracht een enorme deining teweeg in Nederland. In Literatuur (2004/2) kijkt Bertram Mourits veertig jaar na dato terug op de rel die het boek veroorzaakte en weegt hij de literaire verdiensten van het werk. Die rel was niet gering: zelfs de politiek velde een oordeel. Toenmalig premier Jozef Cals vond het ‘van een afgrijselijke wreedheid’.
De gevestigde orde in de literatuur was ontsteld. Essayist Pierre H. Dubois noemde het boek ‘fascistisch’ en criminoloog J.B. Charles gaf uiting aan zijn afkeer van een pagina’s lange poepscène. W.F. Hermans daarentegen was enthousiast over deze ‘schelmenroman’. Zijn tegenvoeter Harry Mulisch volstond met een even minzame als dodelijke reactie: ‘Jan Cremer is even een Nederlands verschijnsel. Deze knapen oefenen aantrekkingskracht uit op arbeiders en kleinburgerlijke jongens die uit hun milieu losgeslagen zijn.’
Ik Jan Cremer is een verraderlijk boek: in schijn negatief, maar in werkelijkheid vitaal en getuigend van een onblusbare levenslust, voldoet het in alles aan de kwalificatie ‘ruwe bolster, blanke pit’. Dat kan niet worden gezegd van Conrad Busken Huet. Neerlandicus Willem van den Berg beschrijft de verbittering die de negentiende-eeuwse criticus aan het eind van zijn leven kenmerkte. Niets was goed aan het kleine land aan de Noordzee: ‘De kunsten zweven laag bij de grond. De architectuur bevindt zich in handen van bazen. De poëzie ligt braak.’ Busken Huet stierf zittend aan zijn bureau met de pen in de hand, schrijvend aan zijn zoveelste schotschrift tegen het gehate vaderland.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
