Home Politiek via de hostie

Politiek via de hostie

  • Gepubliceerd op: 27 juli 2021
  • Laatste update 02 aug 2021
  • Auteur:
    Hans Averdijk
  • 3 minuten leestijd
Politiek via de hostie

Amerikaanse bisschoppen stemden onlangs in met een onderzoek naar de mogelijkheid om de communie te weigeren aan prominente katholieken die voorstander zijn van keuzevrijheid inzake abortus. De maatregel leek vooral gericht tegen president Joe Biden, en deed daarom veel stof opwaaien. Een paar dagen later hebben de bisschoppen verklaard dat zij ‘geen nationale richtlijn om de communie aan politici te weigeren’ nastreven.

In 1954 vaardigden de Nederlandse bisschoppen een mandement uit waarin het gelovigen werd verboden lid te zijn van communistische organisaties, op straffe van uitsluiting van de sacramenten. Ook lidmaatschap van socialistische organisaties werd verboden. Volgens kerkhistoricus Joep van Gennip had dit mandement vooral een averechts effect.

Wat hield het mandement van 1954 precies in?

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

‘De destijds vijf bisschoppen van de Nederlandse kerkprovincies riepen in dit document de gelovigen op om vooral lid te blijven van katholieke sociale en maatschappelijke organisaties. De parochianen werden ook gewaarschuwd voor de ongelovige stromingen van het liberalisme, socialisme, humanisme en communisme. Daarnaast was er een aantal verbodsbepalingen opgenomen. Het werd katholieken bijvoorbeeld verboden lid te worden van een socialistische omroep zoals de VARA. En het lidmaatschap van de PvdA werd ontraden, maar verder aan het eigen geweten overgelaten. Het ging een stap verder als katholieken lid werden van een communistische partij of communistische geschriften lazen: dan konden hun de sacramenten worden geweigerd. Het gaat hier dus niet om excommunicatie, waarbij de gelovigen uit de kerk worden verbannen. Op hetzelfde niveau bevindt zich de discussie in de Verenigde Staten.’

Welk verschil is er tussen toen en nu?

‘In 1954 probeerden de bisschoppen de gelovigen weer in de eigen zuil te krijgen. Het was een ingrijpen in de persoonlijke levenssfeer vanwege een sociaal-maatschappelijke kwestie. De kwestie rond Biden heeft te maken met de katholieke geloofsleer, in dit geval inzake de bescherming van het leven. Het gaat hier om een moreel-ethische kwestie.’

Hoe reageerden Nederlandse katholieken op het mandement?

‘Het had een averechts effect. Vooral bij de zogenoemde doorbraak-katholieken, die na de oorlog niet meer terug wilden naar het oude systeem van de verzuiling. Zij wilden samenwerken met andere partijen dan de KVP, zoals de PvdA. Er waren katholieken lid van de PvdA en die wilden zich niet laten knechten door de politieke voorkeuren van de bisschoppen. Men vond deze bemoeienis echt te ver gaan. Daarin hebben de bisschoppen zich dus vergaloppeerd. Ook zorgde het mandement voor meer verdeeldheid binnen de katholieke kerk. De polarisatie die in de jaren zestig duidelijk naar voren trad, heeft hier zijn wortels. Ook in de Verenigde Staten zie je dat het nieuws over het mogelijke weigeren van de communie aan president Biden de gelovigen verdeelt.’

Werden de sancties die in het mandement van 1954 werden genoemd werkelijk uitgevoerd?

‘Dat is moeilijk na te gaan. Als bijvoorbeeld iemand de communie werd geweigerd, dan werd dat natuurlijk niet aan de grote klok gehangen. Maar binnen de katholieke gemeenschap zou het waarschijnlijk van een paar vooraanstaande mensen wel bekend zijn geweest. Vermoedelijk had het mandement vooral symbolische betekenis. Toch had zo’n mandement in die tijd wel degelijk impact. Want in de jaren vijftig waren er een heleboel katholieken die trouw naar de kerk gingen en voor wie de sacramenten nog van fundamenteel belang waren. Wat de bisschoppen verklaarden had invloed op hun gedachten en hun persoonlijke levenssfeer.’

Kader

Joep van Gennip is kerkhistoricus aan Tilburg University. Hij studeerde geschiedenis en theologie aan de Radboud Universiteit Nijmegen en de universiteit van Oxford. Van Gennip specialiseerde zich in de geschiedenis van de katholieke kerk, in het bijzonder de periode vanaf de zeventiende eeuw tot heden. In 2018 schreef hij met Karim Schelkens en Paul van Geest het handboek Het katholicisme in Europa. Een geschiedenis.

Nieuwste berichten

Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Interview

Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’

Oud-VVD-leider en oud-vicepremier Hans Wiegel roemde in 2017 de Britse staatsman Winston Churchill om zijn moreel leiderschap tijdens de Tweede Wereldoorlog. ‘Hij was van doorslaggevende betekenis.’ Wanneer hoorde u voor het eerst van Winston Churchill?‘Ik zal een jaar of twaalf zijn geweest, ik meen dat dit op school was.’ Maakte hij meteen indruk op u?‘Ik...

Lees meer
De olifant van Karel de Grote
De olifant van Karel de Grote
Artikel

Trump krijgt een vliegtuig cadeau, Karel de Grote kreeg iets veel opvallenders

Een Qatarees cadeau leidt tot ophef in de VS: het emiraat wil president Donald Trump een vliegtuig ter waarde van 400 miljoen dollar schenken. Diplomatieke giften zijn al sinds de Oudheid een belangrijk onderdeel van internationale betrekkingen. Zo kregen heersers vroeger olifanten, relikwieën en koffieplantjes cadeau. President Trump vindt de controverse rond het cadeau uit...

Lees meer
Jager met jachthonden
Jager met jachthonden
Beeldessay

Nederlanders maken zich al eeuwen druk over de jacht. Maar niet uit dierenliefde

Tijdens een jachtpartij schoten edelen van de Republiek onbelemmerd vele dieren. Eind achttiende eeuw kwam daar steeds meer verzet tegen. Maar niet uit dierenliefde. Het was een verslavend tijdverdrijf. Met een horde achter het wild aan stuiven of juist in je eentje dieren besluipen. Te paard, ondersteund door jachthonden of valken, schoten jagers ‘edel wild’,...

Lees meer