84 p. Historisch Uitgeverij Groningen, euro 18,95
Het meest boeiende aspect van de eerste (Noord-)Nederlandse staat, de Republiek der Verenigde Nederlanden, vind ik nog altijd dat deze zo volstrekt bij toeval – tegen de bedoelingen van de hoofdrolspelers in – tot stand is gekomen. Het was de eigen dynamiek van de gebeurtenissen, die het verloop van haar ontstaansgeschiedenis bepaalde. Achteraf is het gemakkelijk vele momenten aan te wijzen, waarop gebeurtenissen en beslissingen anders hadden kunnen uitpakken.
Mijn favoriete document uit dit proces is het Plakkaat van Verlatinge uit 1581, opgemaakt in de slotfase van de Nederlandse Opstand: die periode van verwarrende dynamiek in de tweede helft van de zestiende eeuw. De praktische politiek maakte het begin jaren tachtig nodig het afscheid, dat de ‘opstandelingen’ in feite al enige tijd hadden genomen van de Habsburgse vorst, officieel vast te leggen en te rechtvaardigen. Dus gaven de Staten-Generaal opdracht zo’n besluit te formuleren en te onderbouwen.
Op 26 juli 1581 werd met het Plakkaat van Verlatinge officieel vastgelegd dat Philips II door zijn optreden tegen zijn onderdanen zijn recht op de troon had verspeeld. De Staten waren daarom vrij een nieuwe vorst te contracteren. Later in die jaren tachtig besloten zij zelfs nagenoeg stilzwijgend, dat zij ook zelf het heft in handen konden nemen. Wat een mooi begin van een nieuwe en opmerkelijk staat, die in de eeuw die volgde tot grote bloei zou komen!
In 1979 publiceerde M.E.H.N. Mout, inmiddels alweer jaren hoogleraar in Leiden, een goed lopende vertaling van dit zestiende-eeuwse document in modern Nederlands. Zij schreef er ook een aantal verhelderende inleidende beschouwingen bij. Dat gebeurde in opdracht van de SDU, omdat precies vier eeuwen eerder, in 1579, Charles Silvius de oficiële drukker van de Staten van Holland was geworden. De SDU kan met enig recht de rechtsopvolger van Silvius genoemd worden. Silvius was de eerste die het Plakkaat van Verlatinge drukte.
De Historische Uitgeverij Groningen publiceert nu een nieuwe, bijgewerkte uitgave. Zo hoort het ook. De klassieke teksten van de Nederlandse staatsvorming dienen in moderne editie beschikbaar te zijn. Er staat immers veel behartenswaardigs in, dat ook in de actuele discussies over de inrichting van de staat het overdenken waard is.
J.C.H. Blom is hoogleraar Nederlandse Geschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam en directeur van het Nederlands Instituut voor Oorlogsdocumentatie.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
