Paul Schulten over Gallipoli

Voorheen werd de Slag om Gallipoli geclaimd door de Australiërs die het beschouwden als the birth of a nation. Tegenwoordig loopt Turkije voorop in de herdenking van de slag. Paul Schulten en Martin Kraaijestein, beiden verbonden aan de Erasmus Universiteit, schreven het eerste Nederlandstalige boek over de slag. Historisch Nieuwsblad sprak in 2014 met historicus Schulten. ‘Australië vergeet voor het gemak dat hun grootste held eigenlijk een Engelsman was.’

Wat was uw beeld van de Slag om Gallipoli en de bijbehorende mythes voordat u het onderzoek begon?
‘Eerlijk gezegd was ik niet bekend met de mythes. We waren altijd al geïnteresseerd in de Eerste Wereldoorlog en na ons eerste bezoek aan de slagvelden van Gallipoli kwam de inspiratie voor een onderzoek als vanzelf. Aanvankelijk schreven we alleen artikelen over de slag. Het is een van de best bewaarde slagvelden en er zijn veel mythische aanknopingspunten in de omgeving, zoals het oude Troje en de Hellespont.’
 
‘Gaandeweg ontdekten we dat het een zeer interessante case study was om twee redenen. Door het grote aantal landen dat betrokken was bij de slag speelden er veel verschillende belangen. Dit resulteerde in verschillende versies van de gebeurtenissen en bijbehorende mythes. Daarnaast is het  een interessante kwestie voor een bondgenotenoorlog. Landen werden gedwongen om samen te werken, maar er ontstonden al spoedig problemen. De wisselwerking en verschillen in doelstellingen tussen politieke en militaire leiders werden al snel duidelijk. We besloten dat het onderzoek naar de Slag om Gallipoli een groter project moest worden. De laatste jaren is de aandacht voor Gallipoli bovendien ook sterk toegenomen.’
 
U schrijft dat Gallipoli is ‘geclaimd’ door de Australiërs.
‘Australië heeft Gallipoli echt beschouwd als the birth of a nation, net als Nieuw-Zeeland overigens. Voorafgaand was ik mij niet bewust van het minderwaardigheidscomplex dat de Australiërs en de Nieuw-Zeelanders (de ANZACs, Australian and New Zealand Army Corps) voelden ten opzichte van hun voormalige bezitters. Zij claimen nu dat zij beter waren dan de Engelsen, wat naar mijn idee enigszins overdreven is. In de herinnering is Gallipoli ontzettend belangrijk voor de Australiërs. Niet voor niets vieren ze ieder jaar op 25 april ANZAC Day, de dag van de landing van de troepen, en herdenken dan alle Australische en Nieuw-Zeelandse oorlogsslachtoffers wereldwijd.’
 
Turkije besteedt tegenwoordig ook meer aandacht aan de slag.
‘Klopt, je kunt zeggen dat Gallipoli tegenwoordig door de Turken wordt “geclaimd”.  Zo besteedt het Militaire Museum in Istanbul de laatste jaren steeds meer aandacht aan de slag, terwijl het museum voorheen vooral gewijd was aan de Vrijheidsoorlog. Ook de rol van Atatürk tijdens deze slag wordt bijna overdreven benadrukt.’
 
‘Samen met Australië hebben de Turken een verbroederingsmythe gecreëerd. In het slagveld waren ze wel elkaars vijanden, maar dit was niet hun eigen keuze. Ze werden daar door anderen toe gezet, de Turken door de Duitsers en de Australiërs door de Engelsen. Onderling was er sprake van respect. Ook de monumenten benadrukken deze verbondenheid en broederschap steeds meer. ‘
 
‘Persoonlijk denk ik dat dergelijke mythes voornamelijk achteraf tot stand komen. Je kunt het vergelijken met de Kerstvrede van 1914 (toen een tijdelijke wapenstilstand plaatsvond en kortstondige verbroedering optrad tussen de vijandelijke legers, red.).’
 
‘Wanneer het politiek gezien uitkomt, worden zulke incidenten uiteraard extra benadrukt. Maar tijdens het onderzoek ben ik geen tekenen tegengekomen van deze verbroedering of vergelijkbare mythes. Er werden bovendien maar weinig soldaten krijgsgevangen gemaakt, wat niet duidt op een sterke verbroedering waarbij het leven van de vijand werd gespaard. In plaats daarvan werden de vijanden toch meestal gedood. ’
 
Welke mythe sprak u persoonlijk aan?
‘De mythes over de gewone man die een held werd. Turkije heeft een heldendaad gecreëerd over de laatst overgeblevene in de strijd, Korporaal Seyit, die in zijn eentje een loodzware granaat van 295 kilo tilde en deze, eveneens alleen, naar het kanon bracht en afvuurde. Het slagschip Ocean werd geraakt en zonk. De souvenirstalletjes bij het slagveld staan vol met beeldjes van deze held. De Australiërs eren hun eigen held, soldaat Simpson. Deze verpleger bracht op zijn muilezel gewonden uit de linie naar het strand voor verder vervoer naar de hospitaalschepen. Voor het gemak wordt even vergeten dat Simpson eigenlijk een Engelsman was.’

_{Afbeelding: ANZACs bestormen een Osmaanse stelling}