Op 5 oktober 1914 stuurde Winston Churchill, op dat moment minister van Marine, een uiterst merkwaardig bericht naar het Britse kabinet. Hij was in Antwerpen, dat tijdens de Grote Oorlog door de Duitsers werd belaagd, en wilde daar het militaire commando overnemen. Hij was bereid af te zien van zijn post in de regering om mee te vechten. Zijn aanbod werd afgeslagen; hij bleef minister. Die actie typeerde hem, zegt Geoffrey Best. Best is de auteur van het veelgeprezen Churchill: a Study in Greatness, dat nu in Nederlandse vertaling verschijnt. ‘Frankrijk en Engeland hadden de haven van Antwerpen niet beveiligd. Churchill wilde daar iets aan doen. Hij had een avontuurlijke kant.’

Churchill (1874-1965) was een theatrale, krachtige persoonlijkheid met een dadendrang die alle richtingen uit schoot. Hij leidde een intensief leven: behalve als politicus was hij actief als historicus en journalist. Hij publiceerde tientallen boeken en talloze artikelen. In zijn vrije tijd schilderde hij, en niet eens onverdienstelijk. Churchill spreekt nog steeds tot de verbeelding van velen. Best hoorde hem als jongen spreken en is sindsdien gegrepen: ‘I came to love the man.’ Al gaf het begin van Churchills carrière daar niet meteen aanleiding toe.

Hij was in 1901 parlementslid voor de Conservatieven geworden en in 1904 overgestapt naar de Liberalen. Voor deze partij was hij tijdens de Eerste Wereldoorlog minister van Marine, tot hij in 1915 verantwoordelijk bleek voor een enorme mislukking. De geallieerden wilden troepen overbrengen naar het Turkse vasteland. Eerst wilden ze het schiereiland Gallipoli innemen, daarna de zeestraat de Dardanellen. De operaties werden alle twee een fiasco. ‘Eigenlijk was Churchill alleen voor het laatste echec verantwoordelijk. De operatie bij Gallipoli was door anderen georganiseerd. Maar zijn vijanden gaven Churchill de schuld van beide. Hij moest aftreden. Nog jarenlang bleef deze nederlaag aan hem kleven.’

Na deze oorlog ging Churchill op een ander punt de mist in: hij verklaarde zich fel tegen de onafhankelijkheid van Brits-India, terwijl de meeste Engelse politici daar de onvermijdelijkheid van inzagen. ‘Hij beschouwde India als een moeilijk land, dat door een sterke hand moest worden geleid. Hij vond dat gekleurde mensen eigenlijk niet in staat waren zichzelf te besturen.’
 

‘Churchill vond dat gekleurde mensen eigenlijk niet in staat waren zichzelf te besturen’

Hoe onmogelijk Churchill zich ook gedroeg, zijn vrouw Clementine bleef hem onvoorwaardelijk steunen. ‘Clementine waardeerde zijn kracht en deelde zijn ideeën. Ze hield hem gaande.’ De Churchills schreven elkaar vele brieven, waaruit een diepe genegenheid spreekt. ‘Clemmie’ diende Winston veelvuldig van advies, al luisterde hij daar vaak niet naar. De Churchills bleven 57 jaar getrouwd en hadden een hechtere band met elkaar dan met hun vijf kinderen. ‘Als veel leden van de hogere klasse wisten ze niet hoe ze met hun kinderen moesten omgaan.’

In de loop van de jaren dertig – hij was inmiddels weer lid van de Conservatieven – vond Churchill een doel dat zijn energie waard was: de opkomst van Hitler. ‘Hij zag eerder dan zijn tijdgenoten het gevaar in van het nazisme en was fel tegen de appeasementpolitiek van Neville Chamberlain. In 1938 hield hij een sterke speech, waarin hij concessies aan Hitler afwees. Geleidelijk begonnen anderen in te zien dat hij gelijk had. Toch was zijn politieke carrière tot de Tweede Wereldoorlog eigenlijk een mislukking. Hij had veel weerstand opgeroepen en grote fouten gemaakt.

Pas na zijn benoeming tot minister-president in mei 1940 bleek hij opeens de juiste man op het juiste moment op de juiste plaats. Hij hield prachtige toespraken, waarin hij het Britse volk een hart onder de riem stak. Met zijn hoogdravendheid trof hij nu wel de juiste toon. Ook zijn beslissing om tot het eind tegen de Duitsers te vechten en geen aparte vrede te sluiten, pakte goed uit. Hij nam tijdens de oorlog geen dag rust en vloog veelvuldig heen en weer tussen de geallieerde landen voor overleg. Churchill kan met recht de redder van de natie – de saviour of the nation – worden genoemd.’

Na de oorlog pleitte Churchill voor een verenigd Europa. ‘Hij zette de Europese beweging in gang,’ meent Best. Ook in dat opzicht bleek hij visionair.

 
Churchill
Geoffrey Best
448 p. Veen Media,
€ 29,99