In de DDR was het anticommunistische verzet van de kerk nauw verbonden met de opkomst van de milieubeweging. Een heimelijk gefilmde televisiedocumentaire over een vieze fabrieksstad zette het Oost-Duitse milieuactivisme in één klap op de kaart.
Dit artikel krijgt u van ons cadeau
Wilt u ook toegang tot HN Actueel? Hiermee leest u dagelijks geschiedenisverhalen met een actuele aanleiding op onze website en ontvangt u exclusieve nieuwsbrieven. U kunt de eerste maand onbeperkt lezen voor € 1,99. Sluit hier een abonnement af en u heeft direct toegang.
Het grote publiek leerde de Oost-Duitse milieubeweging kennen toen in september 1988 de televisiedocumentaire Bitteres aus Bitterfeld op de West-Duitse televisie werd uitgezonden. Ook veel families in Oost-Duitsland keken ernaar. ‘Bitterfeld stinkt. Bitterfeld is roetzwart. Bitterfeld geldt tegenwoordig als de vuilste stad van Europa,’ sprak een sombere voice-over terwijl er beelden van fabrieksschoorstenen, roestige gaspijpen en bergen lege olievaten te zien waren.
Bitterfeld stond ooit bekend als de ‘stad van de parken en tuinen’, maar huisvestte in de jaren tachtig drie chemische fabrieken, tien kolencentrales, twee brikettenfabrieken en tien gevaarlijke en giftige afvalstortplaatsen binnen een straal van tien kilometer. Het grondwater was er daardoor extreem zuur geworden.
De impact van de documentaire was enorm. In tegenstelling tot samizdat-publicaties, die slechts een beperkt publiek bereikten, bracht deze door Oost-Duitsers gemaakte film bij veel kijkers voor het eerst het ernstige milieuprobleem onder de aandacht.
Het was een wonder dat milieubeweging ARCHE de documentaire had kunnen opnemen. De Oost-Duitse veiligheidsdienst, de Stasi, hield miljoenen Oost-Duitsers in de gaten door middel van infiltratie, telefoontaps en afluisterapparatuur; je kon nooit zeker weten of je buurman je op dat moment niet bespioneerde. Dankzij de EK-finale van 1988, waarin Nederland tegen West-Duitsland speelde, zagen de milieuactivisten een kans om opnames te maken in Bitterfeld. ‘Ook de Stasi zit hopelijk voor de televisie,’ gokten ze. Het plan werkte. Naderhand wisten de veiligheidsdiensten niet wie ze moesten arresteren.
De documentairemakers sloegen toe terwijl de stasi naar de EK-finale keek
In één klap stond ARCHE op de kaart. Eerder dat jaar was de organisatie opgericht als reactie op de geïsoleerde positie van milieugroepen binnen de DDR. Vanwege zure regen en bossterfte waren er veel lokale milieugroepen in de DDR, die door de protestantse kerk gesteund werden. Maar door een gebrek aan informatie-uitwisseling en samenwerking konden deze groepen hun doelen moeilijk bereiken. Dankzij ARCHE ontdekten ze dat ze samen sterk stonden.
