Het oude kinderboek boeit! Niet alleen is het aantal verzamelaars van oude kinderboeken de laatste vijftien jaar flink toegenomen, ook van wetenschappelijke zijde is er een groeiende interesse voor de geschiedenis van de kinder- en jeugdliteratuur. Dit heeft geleid tot diverse publicaties, zoals het onlangs verschenen Lust en Leering. Geschiedenis van het Nederlandse Kinderboek in de negentiende eeuw door P.J. Buijnsters en Leontine Buijnsters-Smets.
De auteurs willen in Lust en Leering het traditionele, negatieve beeld van het negentiende- eeuwse kinderboek corrigeren en nuanceren. Dit beeld is ingegeven door de moraliserende toon in veel boeken en de matige illustraties in sommige laat-negentiende-eeuwse uitgaven. Het echtpaar Buijnsters is echter van mening dat er veel boeken van een goede kwaliteit zijn verschenen. In hun voorwoord schrijven zij: ‘Nederlandse kinderboeken zijn er vooral sinds Hieronymus van Alphens Proeve van kleine gedigten (1778) in alle soorten gemaakt. Maar de mooiste stammen volgens velen uit de (vroege) negentiende eeuw, toen schrijvers, uitgevers en illustratoren naar het leek samenspanden om aan hun klein publiek het beste van het beste te geven. Opvoedkundig idealisme, vakmanschap en koopmansgeest schiepen toen voor arm en rijk een kinderparadijs in woord en beeld.’ In de loop van de eeuw trad wel een zekere verschraling op. Aanvankelijk maakten bekende illustratoren bijvoorbeeld de plaatjes bij een tekst. Later werden er ook veel illustraties gekocht. Een vergelijkbare ontwikkeling deed zich voor bij de schrijvers van kinderboeken. Eerst waren dat aanzienlijke figuren zoals Hieronymus van Alphen. Later werden kinderboeken dikwijls geschreven door auteurs van het tweede plan.
Poppenboeken
In Lust en Leering wordt geen encyclopedisch overzicht gegeven met talloze namen en titels. Gekozen is voor een thematische opzet, waarbij gestreefd is ‘naar een representatief, exemplarisch beeldverhaal met aandacht voor zowel het saillante detail als de historische context’. Veel aandacht wordt besteed aan de schrijvers van kinderboeken. Zo hebben J. Schenkman (1806-1863) en J.J.A. Goeverneur (1809-1889) een eigen hoofdstuk gekregen. Aan Goeverneur is ook de titel van het boek ontleend: Lust en Leering is een van zijn vele kinderboeken. Binnen de typisch vaderlandse kinderliteratuur wordt aandacht besteed aan auteurs als J.P. Heije (1809-1876) en P. Louwerse (1840-1908), terwijl een schrijfster als Agatha (1833-1903) aan bod komt bij de prentenboeken uit de tweede helft van de negentiende eeuw. Duidelijk is dat Buijnsters en Buijnsters-Smets de veelal onbekende schrijvers een gezicht willen geven.
Ook het negentiende-eeuwse uitgeversbedrijf op het gebied van kinderboeken wordt uitvoerig behandeld. Enkele uitgevers springen eruit vanwege hun vernieuwende rol, zoals de Amsterdammer G.J.A. Beijerinck. Deze uitgever lette niet alleen op de kwaliteit van inhoud en illustraties, maar ook van de papiersoort, de band, enzovoort. Uitgever Fuhri uit Den Haag kan eveneens als vernieuwer genoemd worden. Hij werd vooral bekend door de grootse projecten die hij van start liet gaan. Zo was hij de eerste uitgever van de Kinder-Courant, een kindertijdschrift dat nog steeds in het buitenland bekend is. Behalve schrijvers en uitgevers worden in Lust en Leering diverse genres behandeld, zoals poppenboeken, avonturenboeken, sinterklaasboeken, prentenboeken, sprookjes en baker- en kinderrijmpjes.
Lust en Leering bevat een rijkdom aan informatie over schrijvers, uitgevers en genres, waarbij volop aandacht is voor de negentiende-eeuwse maatschappelijke en pedagogische context. Gaandeweg het boek wordt het beeld van de negentiende-eeuwse kinderboekenwereld steeds meer ingevuld. De gekozen voorbeelden, citaten en illustraties zijn hierbij ook van belang. Het is echter jammer dat de makers van de vaak kostelijke plaatjes niet zo veel aandacht krijgen. Net als de schrijvers verdienen zij het, voor zover hun naam bekend is, aan de vergetelheid ontrukt te worden.
Vermeldenswaard is ten slotte het enthousiasme voor het oude kinderboek dat het echtpaar Buijnsters in Lust en Leering toont. De titel van het boek geldt zeker ook de arbeid die zij hebben verricht.
Janneke van der Veer is kinderboekenhistoricus
Dit artikel is exclusief voor abonnees
