Lifestyle

De hotspots van achttiende-eeuws Parijs. Lekker weg in de jaren dertig. Haute couture in de Middeleeuwen. Trends zijn van alle tijden. Culinaire avonturen, mode, wonen en uitgaan door de eeuwen heen.

Vreeën de Chinezen met hun penis in papier? Hadden de Japanners een condoom van leer of van schildpadhoorn? Is het verhaal van het helpstertje van Pasiphaë, die de schede van haar meesteres voor elke vrijbeurt voorzag van een geitenblaas (het vrouwencondoom in de oudheid!) gebaseerd op de werkelijkheid?
Veel zekerheden over het oercondoom zijn er niet. Dat mannen in de oudheid iets ondernamen tegen geslachtsziektes is duidelijk, dat ze daarbij iets fabriceerden dat om hun penis heen moest worden geschoven, lijkt gezien de overgeleverde tekeningen ook wel bewezen. Maar hoe wijdverbreid die gewoonte was, en waar en hoe de methodes precies zijn ontwikkeld, is in nevelen gehuld.
Pas in de zestiende eeuw werd voor het eerst geschreven over het nut van het condoom. Dat had alles te maken met de verbreiding van syfilis. Artsen waarschuwden. ‘Zo vaak een man bijslaap heeft, moet hij zijn genitaliën goed wassen,’ schreef de geleerde Fallopius in 1564. ‘Daarna moet hij een klein stukje linnen over zijn eikel doen, en de voorhuid daarover heen trekken zodat het doekje goed vastligt.’
In de eeuw daarna verlengde het doekje tot een zakje. In de achttiende eeuw gebruikte de man die geen syfilis wilde krijgen een foedraaltje van geitenblaas of schapendarm, of een linnen zak met een touwtje. Echt sfeerverhogend zal zo’n dik en stug condoom wel niet zijn geweest. Maar notoire rokkenjagers als Casanova en Boswell gebruikten het condoom ondanks de ongemakken veelvuldig. ‘Mezelf opsluiten in een stuk dode huid’, vond Casanova het. Boswell was niet veel enthousiaster: ‘a dull satisfaction’.
Casanova en Boswell noemden ze het condoom nooit condoom. Volgens sommige theorieën bestond die term in hun tijd al wel. Een dokter Condom zou arts zijn geweest aan het hof van Charles II (1660-85) van Engeland. Volgens anderen komt het woord condoom van het Perzische woord kendü of kondü, dat via het Grieks in het Latijn terechtkwam en ‘condum’ werd, een zak gemaakt van de ingewanden van beesten, die gebruikt werd voor de opslag van graan.
Hoe het ook zij, Casanova sprak liever van een Engelse regenjas, een capote anglaise (letterlijk een jas met capuchon), en James Boswell, zelf Engelsman, hield het op een French envelope. Boswell gebruikte ook wel de term wapenuitrusting – in zijn dagboek schreef hij ‘in armour for the first time’. Of iets verhullender: ‘At night I strolled into the Park and took the first whore I met, whom I without many words copulated with free from danger, being safely sheathed’.
De relatie met syfilis leverde het condoom een slechte reputatie op. Wie het gebruikte was een hoerenloper. Dat het condoom ook een anticonceptiemiddel was, was in Casanova’s tijd wel bekend maar telde minder zwaar mee dan de beschermende werking ervan. Niemand gebruikte het alleen om een zwangerschap tegen te gaan.
Intussen is de geur van prostitutie wel zo’n beetje van het condoom af. Het maakte een sprong voorwaarts toen in 1844 het vulcaniseren van rubber werd ontdekt, waarmee van rubber een sterk, elastisch materiaal wordt gemaakt. Als rubber promoveerde het condoom tot voorbehoedmiddel, nog populairder werd het toen het werd gemaakt van het soepelere latex.
Eind goed al goed, zou je denken, maar dat gaat te snel. Er zijn nog altijd lieden die het condoom zwaar verwerpelijk vinden. De katholieke kerk schreeuwt ook in 2004 nog van de daken dat het condoom niet deugt. ‘Het HIV-virus is zo klein dat het gemakkelijk door een condoom kan dringen’, zei Alfonso Lopez Trujillo, hoofd van de pauselijke raad voor het gezin, vorig jaar nog. Waarmee hij maar wil zeggen dat het condoomverbod van de paus ook wetenschappelijk verantwoord is.
Hoeveel condooms er desondanks worden gebruikt weten we: jaarlijks worden ruim 8,5 biljoen condooms geproduceerd. Hiermee is het condoom nog steeds hét wapen in de strijd tegen geslachtsziektes. Of het nu krijgshaftig ‘Ramses cherry’ of ‘Wild banana’ heet, dan wel nostalgisch ‘Naturalamb’ – gemaakt van echte schapendarm.