De havo moet met de hogere niveaus van het vmbo integreren tot ‘voorbereidend beroepsonderwijs’. Deze drastische onderwijshervorming wordt bepleit in een manifest, dat onlangs werd gelanceerd door de MBO-Raad, de Nederlandse Raad voor Training en Opleiding, en de Jongeren Organisatie Beroepsonderwijs. Kern van het voorstel is dat leerlingen minder vroeg een schooltype hoeven kiezen.

Het idee om het selectiemoment uit te stellen is niet nieuw. Invoering van de middenschool, waar leerlingen niet op 12-jarige, maar op 15-jarige leeftijd geselecteerd worden voor vervolgonderwijs, was midden jaren zeventig het paradepaardje van PvdA-minister van Onderwijs, Jos van Kemenade.

Linda Greveling promoveert aan de Rijksuniversiteit Groningen op een onderzoek naar de beeldvorming van de middenschool in de media en de politiek. Ze vertelt dat het selectievraagstuk nog veel ouder is dan de middenschool. ‘Al in 1903 realiseerde men zich dat voor sommige leerlingen een selectie, die bepalend is voor de hele schoolcarrière, op de leeftijd van twaalf jaar te vroeg komt. Ook vond men het problematisch dat het vrijwel onmogelijk was om van schooltype te veranderen. Er werd een commissie belast met de taak om het gehele onderwijs te reorganiseren en de verschillende onderwijstypen beter op elkaar af te stemmen.

Maar pas vele decennia later kregen de ideeën over een samenhangend schoolstelsel in 1968 echt hun beslag in de Mammoetwet. Mulo, mms en hbs werden afgeschaft en vervangen door de mavo, havo en vwo. Ook ontstond het lager beroepsonderwijs. Door de invoering van de brugklas en de oprichting van scholengemeenschappen kon een leerling sindsdien overstappen van mavo naar havo naar vwo, en andersom.

Er was meteen veel kritiek op de Mammoetwet, omdat de hervormingen volgens sommige onderwijsdeskundigen niet ver genoeg gingen. De doorstroommogelijkheden in het voortgezet onderwijs waren verbeterd, maar de selectieleeftijd van twaalf jaar was onveranderd gebleven.

De confessionelen pakten dit punt op in 1969. CHU-minister van Onderwijs, Chris van Veen, kwam met plannen om te experimenteren met een soort middenschool.

Dat de middenschool oorspronkelijk uit de koker van de confessionelen komt, is allang vergeten. Het was Van Veens opvolger, Van Kemenade, die er de aandacht mee trok. Al heeft Van Kemenade zelf altijd gezegd dat hij gewoon het werk voortzette van zijn voorganger, toch werd de middenschool beschouwd als zijn geesteskind. Hij gaf er ook een ideologische lading aan, doordat hij zei dat hij met de middenschool het “standenonderwijs” wilde doorbreken.

Toen Van Kemenade aantrad in het kabinet-Den Uyl leek het momentum daar om de middenschool in te voeren. In de politiek, in het onderwijsveld en in de media was er voldoende draagvlak. Gelijke kansen voor leerlingen, brede vorming, uitstel van studiekeuze: wie kon daarop tegen zijn?
 

VVD vreesde ‘een socialistisch spuitje’

Van Kemenade verspeelde alleen belangrijke goodwill met zijn vierde uitgangspunt: sociale bewustwording. Deze opvatting werkte als een rode lap op VVD-onderwijswoordvoerder Neelie Smit-Kroes, die in De Telegraaf zei dat Van Kemenade met “een socialistisch spuitje” de jeugd wilde indoctrineren. De VVD was bovendien bang dat er op de middenschool te weinig aandacht zou zijn voor “knappe koppen”. Om nivellering tegen te gaan, wilden de liberalen dat er naast de middenschool andere scholen bleven bestaan. Dit wilde Van Kemenade niet, omdat hij vreesde dat de middenschool dan “het afvalputje” van het voortgezet onderwijs zou worden.

In een volgende nota matigde Van Kemenade zijn toon, maar voordat de nota besproken kon worden in de Kamer, viel het kabinet-Den Uyl. Lopende experimenten met de middenschool gingen door en werden zelfs uitgebreid, maar hun waarde voor het beleid verminderde, omdat de latere VVD-onderwijsminister Arie Pais met het onderwijs een andere weg insloeg.’