Home LESSEN: IS roept kalifaat uit

LESSEN: IS roept kalifaat uit

  • Gepubliceerd op: 28 augustus 2014
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Alies Pegtel
  • 3 minuten leestijd

De extremistische beweging ‘Islamitische Staat’(voorheen ISIS, de Islamitische Staat in Irak en Syrië) riep op 1 juli het kalifaat uit. Hiermee claimt ze in het grensgebied tussen Irak en Syrië een streng islamitische staat te hebben gesticht. Isis wil de soennitische Irakezen beschermen en zet zich af tegen handlangers van de Amerikanen, waaronder de sjiieten. Abu Bakr al Baghdadi, leider van Isis, is uitgroepen tot kalief.

Hoogleraar Léon Buskens, verbonden aan de Universiteit Leiden, is niet onder de indruk. ‘Het kalifaat uitroepen is een bekende retorische truc, een aardigheidje dat past in een islamitische traditie om een regionaal leider aanzien te verschaffen. De media blazen de dreiging geweldig op. Iedereen kan zich tot kalief laten uitroepen; eerder zat er een in Keulen. Pas als de umma, de wereldwijde gemeenschap van gelovigen, een kalief volgt, is hij gezagvol. Maar ik heb niet gehoord dat de leider van Isis in de vrijdaggebeden in moskeeën in Turkije, Marokko of Den Haag wordt genoemd. Dat geeft aan dat hij internationaal niet wordt geaccepteerd.

Als je wilt spreken over het succes van Isis, dan kun je zeggen dat het een goed georganiseerde militaire groepering is, die effectief in het machtsvacuüm in de regio is gedoken en zich handig bedient van bekende retorische elementen die teruggaan naar de begintijd van de islam. Met het uitroepen van het kalifaat zet Isis slim de historische tegenstelling op scherp tussen de twee hoofdgroepen binnen de islam: de soennieten en de sjiieten, die het er van oudsher niet over eens zijn wie nu de allereerste kalief was.

Hoever de macht van Isis reikt is vooralsnog onduidelijk. Zeker is dat ze gebruik kunnen maken van het gebrek aan centraal gezag in Irak en Syrië. Het centraal bestuurde Irak en Syrië zijn recente politieke eenheden die tot stand kwamen na het uiteenvallen van het Ottomaanse Rijk. Na de Eerste Wereldoorlog creëerden Engeland en Frankrijk nieuwe regimes, die zich sinds de Tweede Wereldoorlog sterk nationalistisch hebben ontwikkeld. Gemene deler is dat het staatsgezag zich alleen kon handhaven doordat de dictatuur van een minderheid de oppositie en de tegenstanders meedogenloos onderdrukte. In Syrië, met een etnisch diverse bevolking en tribale loyaliteiten, vormden de sjiitische alawieten met een aantal andere minderheden een wankel machtsevenwicht. In het Irak van Saddam Hoessein bezette de soennitische minderheid van 20 procent de machtsposities en onderdrukte met groot geweld de sjiieten en de Koerden.

Buitenlandse interventies hebben het wankele machtsevenwicht in beide landen ernstig verstoord. Daarom zoekt de bevolking in Irak en Syrië naar bescherming en verbinding. Militaire groeperingen als Isis, die bereid zijn een hard en sober leven te leiden, onderling zeer loyaal zijn en terreur inzetten om hun extremistische politieke ideaal te bereiken, kennen we uit de islamitische geschiedenis. Regionale identiteit voorziet in een behoefte aan samenhang, dat ziet Isis goed in. Het kalifaat is een krachtig oud symbool van de politieke islam, waardoor Isis verschillende groeperingen aan zich kan binden om grensoverschrijdende coalities te sluiten. Over de toekomst valt weinig te zeggen. Het is niet duidelijk hoeveel slagkracht Isis heeft en hoe bestendig de uiterst broze gelegenheidscoalities zijn.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Hitler ontmoet arbeiders van Siemens in Berlijn
Hitler ontmoet arbeiders van Siemens in Berlijn
Artikel

Was Adolf Hitler links? Ja en nee, zegt fascisme-expert

Radicaal-rechtse politici zoals Elon Musk, Alice Weidel (AfD) en Martin Bosma (PVV) bestempelen het fascisme als een linkse ideologie. Aan de linkerkant van het politieke spectrum heerst juist de overtuiging dat fascisten handlangers waren van het grootkapitaal. Zo zou de term ‘nationaal-socialisme’ alleen maar zijn bedacht om de arbeidersmassa te misleiden, en haar nog gemakkelijker...

Lees meer
Pius IX latere leeftijd
Pius IX latere leeftijd
Interview

Paus Franciscus herinnert aan een paus die de macht verloor, maar zielen won

Paus Franciscus is overleden. Historicus Jeroen Koch vertelt hoe Franciscus’ verre voorganger paus Pius IX er in de negentiende eeuw in slaagde om van het Vaticaan een symbolisch en mythisch instituut te maken, in een tijd waarin de paus juist zijn wereldlijke macht verloor. Jeroen Koch, die samen met Frans Willem Lantink De paus en...

Lees meer
New Yorkse politie neemt vingerafdruk van Duitser in 1917 als deel van de Alien Enemies Act
New Yorkse politie neemt vingerafdruk van Duitser in 1917 als deel van de Alien Enemies Act
Interview

Waarom Trump zich beroept op een 200 jaar oude wet om Venezolanen uit te zetten

De Verenigde Staten zetten honderden immigranten op het vliegtuig naar El Salvador, waar zij zonder proces in een gruwelijke gevangenis worden geïnterneerd. Trump gebruikt daarvoor de omstreden Alien Enemies Act, een wet uit 1798. Die was oorspronkelijk bedoeld om vijandelijke buitenlanders uit te zetten in tijden van oorlog, maar werd in de Eerste Wereldoorlog al...

Lees meer
De Nationale Dodenherdenking in 2014
De Nationale Dodenherdenking in 2014
Recensie

Herdenking van de Tweede Wereldoorlog is al tachtig jaar gevoelig

In 2001 opende Chris van der Heijden zijn ophefmakende boek Grijs verleden. Nederland en de Tweede Wereldoorlog met de even briljante als provocatieve zinnen: ‘Eerst was er de oorlog, daarna het verhaal van die oorlog. De oorlog was erg, maar het verhaal maakte de oorlog nog erger’. Deze zinnen schoten me te binnen, al lezend...

Lees meer