Wie als Leidenaar in de zeventiende eeuw een conflict had met zijn echtgenoot of buurman, kon kiezen uit een scala van juridische instanties. Tegenwoordig is er de Leidse Rechtswinkel om de rechtbank te ontlasten.
Ook in de zeventiende eeuw waren de rechtbanken overbelast. Civiele zaken, zoals burenruzies en familievetes, probeerde men daarom zoveel mogelijk te laten oplossen door lagere instanties, zoals buurtheren, gilden en kerkenraden. In Leiden werden twee schepencommissies in het leven geroepen waar burgers hun conflicten aan konden voorleggen: de commissie voor burenkwesties en het college van vredemakers. Zo hoopte het Leidse stadsbestuur de civiele rechtbank, de vierschaar, te ontlasten.
In Op hoop van akkoord. Instrumenteel forumgebruik bij geschilbeslechting in Leiden in de zeventiende eeuw onderzoekt historicus Aries van Meeteren hoe de verschillende instellingen functioneerden. Van een goed werkende keten, waarbij klagers eerst bij de lagere instanties aanklopten voordat ze eventueel werden doorverwezen, bleek in de praktijk geen sprake. Volgens Van Meeteren deed de zeventiende-eeuwse Leidenaar aan juridisch shoppen: hij legde zijn geschillen voor aan de instelling waar hij het snelste resultaat verwachtte tegen de laagste kosten.
Tegenwoordig kunnen Leidenaars hun geschillen voorleggen aan de kantonrechter. De drempel naar de rechtbank is voor veel mensen echter te hoog, en het duurt soms lang voordat een zaak voorkomt. Advocaten en rechters zijn overbelast. Daarom is er de Leidse Rechtswinkel, waar mensen advies kunnen krijgen over al of niet te nemen juridische stappen. Ook kan de Rechtswinkel zelf in conflicten bemiddelen, zegt coördinator Rolf Scheubling. ‘Onze adviezen zijn niet bindend, want alleen een rechter kan een bindende uitspraak doen. Toch lossen wij de meeste geschillen zelf op. Zo ontlasten we de kantonrechter en besparen we mensen een lange en ingewikkelde procesgang.’
Behalve bij de Rechtswinkel kunnen Leidse burgers voor juridisch advies ook terecht bij het Juridisch Loket van de gemeente of bij de Burgerraadslieden. De verschillende loketten hebben hun taken strikt gescheiden, zegt Scheubling. ‘Zo wordt voorkomen dat we zaken dubbel doen. Juridisch shoppen is niet meer mogelijk.’ De Leidse Rechtswinkel behandelt voornamelijk zaken die raken aan het belasting- of familierecht. ‘Vooral na de zomervakantie komen veel mensen naar ons toe met conflicten in de relatiesfeer. Drie weken lang met z’n tweeën in de regen in een tentje zitten, dat wil wel eens tot wrijvingen leiden.’
Volgens Scheubling neemt het aantal Leidenaars dat juridische bijstand nodig heeft elk jaar toe. ‘Vorig jaar kregen wij ruim 3500 cliënten aan ons loket, en gaven wij een veelvoud aan telefonische adviezen. In de nabije toekomst willen we ook een internetloket oprichten, waar mensen vragen per e-mail kunnen stellen. Zo maken we de drempel nog lager.’
Aries van Meeteren, Op hoop van akkoord. Instrumenteel forumgebruik bij geschilbeslechting in Leiden in de zeventiende eeuw. 389 p. Uitgeverij Verloren, € 35,-
