De nucleaire ramp in Tsjernobyl bracht een kentering teweeg in Polen, waar al jaren een protestbeweging tegen het communistische regime sluimerde. Doordat het Sovjet-regime de ramp onder het tapijt wilde schuiven, verbeterde de reputatie van Poolse milieuactivisten. Hun verzet gaf ook andere Poolse protestbewegingen nieuw elan.
Dit artikel krijgt u van ons cadeau
Wilt u ook toegang tot HN Actueel? Hiermee leest u dagelijks geschiedenisverhalen met een actuele aanleiding op onze website en ontvangt u exclusieve nieuwsbrieven. U kunt de eerste maand onbeperkt lezen voor € 1,99. Sluit hier een abonnement af en u heeft direct toegang.
In 1980 was de vakbond c opgericht door havenarbeiders in Gdańsk. Binnen korte tijd groeide deze Solidarność uit tot een massale oppositiebeweging. De communistische staat reageerde met harde repressie: ze kondigde een staat van beleg af, arresteerde de leiders en verbood de vakbond ten slotte in 1982.
Halverwege de jaren tachtig ontstonden nieuwe, vaak anarchistische en pacifistische groepen die voort konden bouwen op de oude – ondergrondse – structuren van Solidarność. Zij hielden zich steeds vaker met het milieu bezig. Aanvankelijk stuitten ze op onbegrip van omstanders, omdat ze ongebruikelijke acties organiseerden zoals sit-ins of graffitischilderingen, en omdat ze er met hun punkhaar en gescheurde kleren bijzonder uitzagen. Na Tsjernobyl verbeterde hun reputatie.
De Poolse overheid had de ramp dagen te laat gemeld en bagatelliseerde het gevaar, maar dwong tegelijkertijd miljoenen mensen om het vieze drankje ‘Lugols oplossing’ te nemen. Dat zou de opname van radioactief jodium moeten beperken. Verse producten verdwenen uit de winkels vanwege het stralingsgevaar, maar doken vervolgens op in gevangenissen. Moordenaars, tasjesdieven en dissidenten waren blij verrast toen ze opeens knapperige sla, tomaten, lente-ui, stukken kaas, klonten boter en flessen koude melk voorgeschoteld kregen. Ze wisten niet dat hun feestmaal mogelijk radioactief was.
Gevangenen kregen een radioactief feestmaal voorgeschoteld
De merkwaardige overheidsmaatregelen en gebrekkige communicatie wekten wantrouwen bij de bevolking. Politiek, tot dan toe een privézaak, werd in één klap onderwerp van openbare discussie. Door het hele land voegden nieuwe groepen zich bij de protesterende punkers. Toen ze merkten dat de politie bijna niet ingreep, was het hek van de dam. Het milieuactivisme bleek een veilige en doeltreffende manier om onvrede te uiten. Hoewel het uiteindelijk de economische malaise, de invloed van de kerk en Solidarność waren die tot hervormingen leidden, had Tsjernobyl de Poolse protestbewegingen nieuwe kracht gegeven.
Milieukontakt
In de laatste jaren van het Sovjet-tijdperk beschouwden West-Europese landen de Oost-Europese milieubewegingen als symbolen van democratische vernieuwing. Nederland richtte daarom de hulporganisatie Milieukontakt op, die de Oost-Europese milieubewegingen moest ondersteunen met kennis, netwerkmogelijkheden en kleine subsidies. De organisatie was ontstaan uit een bilateraal project tussen Nederlandse en Poolse milieuorganisaties, nadat de Nederlandse milieuminister Ed Nijpels in 1987 Polen had bezocht. Binnen een paar jaar was de organisatie actief door heel Oost-Europa.
