‘De Eerste Wereldoorlog was een gevecht om de macht, niemand had het morele gelijk aan zijn zijde. De Tweede Wereldoorlog was een ideologische strijd. De Eerste lijkt amoreel, en daardoor tragischer,’ vindt Willem Melching, als historicus verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. In mei is Melching reisleider van de Eerste Wereldoorlog-tour van Historisch Nieuwsblad.
Hij bezoekt met de deelnemers de slagvelden van Ieper, de Somme en Verdun en de musea van Ieper en Péronne, natuurlijk komen ook begraafplaatsen en monumenten aan bod. Verder gaat hij met ze op zoek naar sporen in het landschap. ‘Ik hoop dat de deelnemers een historische sensatie ervaren, dat ze het verleden even kunnen voelen en begrijpen.’
Juist monumenten en begraafplaatsen zijn daarvoor heel geschikt, meent Melching. ‘Toen de oorlog voorbij was moest hij een zin krijgen, anders waren 10 miljoen soldaten voor niets gesneuveld. Jonge landen of volken zagen er de geboorte van hun nieuwe natie in. Dat blijkt uit de monumenten en opschriften van de Canadezen, de Vlamingen, de Schotten en de Nieuw-Zeelanders. Zij maakten zo duidelijk dat ze anders waren dan de anderen en hun eigen weg zijn gegaan. De soldaten vielen voor hún zaak.
Frankrijk en Groot-Brittannië gebruikten de oorlog om hun saamhorigheid en nationale trots uit te dragen. De Engelse monumenten zijn wit, in een classicistische stijl met leeuwen. Ze laten zien dat er is geleden voor God en vaderland. De Fransen benadrukken hun nationale geschiedenis en vastberadenheid: zij hebben op grote oorlogskerkhoven vuurtorens neergezet, die ’s nachts branden als bakens voor de natie.’
In latere jaren zijn de slagvelden gebruikt als toneel van internationale verzoening. ‘De strijd bij Verdun ervoeren zowel de Duitsers als de Fransen als een ramp, het was de gehaktmolen van de Eerste Wereldoorlog. Tegenwoordig is Verdun het toneel van de Frans-Duitse verzoening. In 1984 gingen de Franse president François Mitterand en de Duitse bondskanselier Helmut Kohl er hand in hand op de foto. Ook François Hollande en Angela Merkel zullen er bij de honderdste herdenking van de slag volgend jaar ongetwijfeld weer staan.’
Nationale minderheden hebben eveneens een plaats gekregen in de verhalen over de Grote Oorlog. ‘In Verdun is een gedeelte van de begraafplaats voor moslims opgeknapt. Zo laten de Fransen de betekenis van hun koloniale troepen zien, want ook die hebben een belangrijke bijdrage geleverd.’
Door de vele slachtoffers roept de Eerste Wereldoorlog nog steeds heftige emoties op in de betrokken landen. ‘Met uitzondering van Duitsland zijn er in Europa tijdens deze oorlog veel meer mensen – en vooral soldaten – omgekomen in dan in de Tweede. In Frankrijk en Engeland is een generatie gedecimeerd. Verder speelt de vermeende zinloosheid van deze oorlog mee. De doden worden beschouwd als slachtoffers van de generaals en de politici. Al is dat natuurlijk maar hoe je het bekijkt: de gevallen soldaten hielpen wel om de Duitsers terug te slaan. Als dat niet was gebeurd, had onze wereld er nu anders uitgezien.
Ten slotte was deze oorlog een schok omdat het de eerste keer was dat op een industriële manier oorlog werd gevoerd. Individuele moed speelde geen rol meer. Het was niet langer zo dat je de oorlog kon overleven als je maar goed vocht en je heroïsch gedroeg. Soldaten figureerden in een uitputtingsslag tussen grote economieën. De partij die de meeste soldaten kon offeren won, en dankzij de Amerikaanse deelname waren dat de geallieerden.’
Melching maakte de reis al vaker, onder meer met studenten. Volgens het universiteitsblad Folia Magazine betoonde hij zich zelfs ‘de gedroomde reisleider’ vanwege het verband dat hij steeds wist te leggen tussen het heden en het verleden. Maar hoe vaak hij de tour ook heeft gemaakt, de bestemmingen grijpen Melching nog steeds aan. ‘Iedere keer word ik ergens anders door getroffen. Het blazen van de “Last Post” in Ieper kan mij ontroeren, maar ook het bezoek aan een bomkrater raakte me. Middenin dat gat staat een bordje met de tekst “Hier stond de kerk”, maar eigenlijk is het hele dorp in die krater verdwenen.’
Dit artikel is exclusief voor abonnees
