Op 28 juni is het honderd jaar geleden dat de Eerste Wereldoorlog uitbrak. Ter gelegenheid daarvan brengt Historisch Nieuwsblad elke twee maanden een krant uit met originele berichten uit de dagbladen van toen. ‘Dat roept een sterke historische sensatie op,’ zegt Guido van Hengel, die de krant samenstelde.

Van Hengel is docent/onderzoeker aan de Rijksuniversiteit Groningen en gespecialiseerd in de Balkan rond 1900. Hij schreef een boek over Gavrilo Princip, de moordenaar van aartshertog Franz Ferdinand, dat onlangs verscheen. Voor de samenstelling van de WO1-krant gebruikte hij dagbladen uit het archief van de Koninklijke Bibliotheek, waar sinds 2013 het zoeksysteem Delpher wordt gebruikt. Van Hengel selecteerde nieuws uit De Telegraaf, de NRC, Het Handelsblad, De Tijd, Het Volk en een aantal regionale kranten.

‘De oorlog werd vrijwel meteen “Grote Oorlog” genoemd. Dat is niet iets van latere jaren’

‘1914 is een goed moment om een krant met oorspronkelijke berichten te laten beginnen,’ zegt Van Hengel. ‘In die tijd waren de massamedia in opkomst en gingen krnten op zoek naar nieuwe vormen om verhalen te vertellen. Je ziet nieuwe genres ontstaan, zoals de reportage. De Telegraaf bracht als eerste human interest-reportages. Maar je merkt ook dat de manier van vertellen nog erg verschilt van de onze. Ik heb sommige stukken echt moeten hertalen. Bij andere stukken heb ik de ouderwetse manier van schrijven intact gelaten. Die artikelen zijn soms heel emotioneel en staan vol uitroepen als: “Waar moet het heen met ons land?”, of: “Wat een barbarij!” Dat zul je in eigentijdse berichtgeving niet snel tegenkomen.’

De anti-Duitse opstelling van De Telegraaf leidde in 1915 tot de arrestatie van de hoofdredacteur

De Nederlandse regering opereerde tijdens de Eerste Wereldoorlog heel voorzichtig, omdat zij neutraal wilde blijven. Om niemand voor het hoofd te stoten moesten ook de dagbladen zich onpartijdig opstellen. ‘Toch hadden de kranten wel een voorkeur, en die lieten ze af en toe voorzichtig blijken. De socialistische krant Het Volk was duidelijk tegen de oorlog in het algemeen en tegen het grootkapitaal in het bijzonder. De Telegraaf koos als enige echt partij. Deze krant was uitdrukkelijk anti-Duits, wat onder meer bleek uit de cartoons van Louis Raemaekers, die ook heel populair werden in Engeland en in de Verenigde Staten. De opstelling van De Telegraaf leidde in 1915 zelfs tot de arrestatie van de hoofdredacteur.’

Vaak wordt gezegd dat niemand de oorlog had zien aankomen, maar als je de dagbladen uit die tijd leest is dat niet zo, merkte Van Hengel. ‘In juni 1914 waren er al kranten die voorspelden dat het mis zou gaan. De oorlog werd ook vrijwel meteen na het begin de “Grote Oorlog” genoemd. Dat is niet iets van latere jaren.’

De kranten lieten nog geen ‘deskundigen’ aan het woord, zoals tegenwoordig het geval is, maar vaak vrij willekeurige getuigen van de oorlogsellende. ‘Ze verwezen ook opvallend vaak naar elkaar en schreven hele stukken – met bronvermelding – van elkaar over. Soms leverden ze daar dan weer commentaar op. Bij een stuk uit de Times stond bijvoorbeeld: “Zijn de lezers van de Times echt zo naïef om dit te geloven?” Als lezer krijg je niet het gevoel dat de kranten een afgewogen oordeel presenteren. Ze zetten naast elkaar wie wat zegt en soms wat zij zelf vinden. De lezer moet er zelf iets van maken. Het duizelt je al snel, maar dat tekent ook de verwarring van die tijd.’

De WO1-krant begint op 28 juni 1914, met het artikel ‘Fataal schot in Sarajevo’, over de  moord op Franz Ferdinand. Daarna volgt een reconstructie van de aanslag. Op de volgende pagina’s wordt duidelijk dat er geen houden meer aan is en dat de oorlog begint. De laatste stukken in de krant komen uit het najaar van 1914, als de eerste loopgraven een feit zijn. ‘De stijl van de stukken verandert. In het begin zijn het feitelijke berichten. De latere verslagen worden steeds persoonlijker en steeds ellendiger. Het is dan duidelijk dat de oorlog lang gaat duren.’

 

WOI-krant:

Historisch Nieuwsblad brengt vanaf 27 juni elke twee maanden een krant uit over de Eerste Wereldoorlog met originele berichten uit de dagbladen van toen. Losse verkoopprijs is € 2,95 (print en digitaal); abonnees betalen € 10 voor acht edities (print en digitaal), niet-abonnees € 14,95 (print en digitaal). Tot 11 juli geldt een actieprijs van € 1,95 via Bruna Tablisto.