Home ‘In Oekraïne ontstaan enclaves van barbarij’

‘In Oekraïne ontstaan enclaves van barbarij’

  • Gepubliceerd op: 19 april 2022
  • Laatste update 25 apr 2022
  • Auteur:
    Mirjam Janssen
‘In Oekraïne ontstaan enclaves van barbarij’

Platgebombardeerde steden, massamoorden en verkrachtingen. Het Russische leger trekt een spoor van ellende door Oekraïne. Wat valt er te zeggen over de soldaten die dit vuile werk opknappen? Socioloog Abram de Swaan bestudeerde genocidale regimes voor zijn boek Compartimenten van vernietiging (2014). Ook schreef hij Tegen de vrouwen (2019), over de agressie waarmee mannen op vrouwenemancipatie reageren. Hij constateert dat in oorlogstijd uiterst primitieve mechanismen opspelen. ‘Soldaten verkrachten vrouwen om hun vijanden te vernederen.’

De Amerikaanse president Joe Biden spreekt inmiddels over ‘genocide’ door de Russen in Oekraïne. Bent u het met hem eens?

‘Onder genocide wordt van alles verstaan, soms zelfs het verbod om de eigen taal te spreken. Maar uitroeiing wegens politieke gezindte of klasse valt er dan weer niet onder. Ik spreek van “massaal dodelijk geweld”. Vaststaat dat Rusland in Oekraïne het oorlogsrecht meermalen ernstig heeft geschonden.’ 

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Dit artikel op Historischnieuwsblad.nl is alleen toegankelijk voor abonnees. Met liefde en zorg werken wij iedere dag weer aan de beste historische verhalen door toonaangevende historici. Steun ons door lid te worden voor maar €4,99 per maand, de eerste maand €1,99. Log in om als abonnee direct verder te kunnen lezen of sluit een abonnement af.

U schreef een boek over genocidale regimes en hun daders. Hoe verklaart u gedrag als in Boetsja, waar de Russen meer dan 400 mensen hebben gedood?

‘Dat is de razernij van militairen die weten dat ze dat straffeloos kunnen doen en die woedend zijn dat de vijand ze vanuit hinderlagen heeft bestookt. En het Russische leger is kennelijk slecht gedisciplineerd.’

Uit Oekraïne komen steeds meer berichten over verkrachtingen. Ook het Rode Leger heeft tijdens de Tweede Wereldoorlog miljoenen vrouwen verkracht. Waarom gebeurt dit?

‘Systematische verkrachting is een strijdmiddel. Het heeft ook een atavistische, symbolische functie. Je verovert een gebied: de akkers en de vrouwenbuiken zijn dan van jou. Je onteert daarmee ook de mannen die hun vrouwen en dochters niet kunnen beschermen.’

Dus verkrachting is vooral iets van mannen tegen elkaar?

‘Ja, en het is in geval van openlijke, groepsgewijze verkrachting ook iets wat wapenbroeders met elkaar doen. Je neemt een vrouw tegen haar zin in gezelschap van andere mannen. Vaak wisselen die van beurt. De vrouwen zijn het lijdend voorwerp. ’

Maar hoe kijken ze dan tegen de vrouwen aan?

‘Die zien ze vaak als zedeloos: die hebben het over zichzelf afgeroepen en eigenlijk willen ze het. Maar voor die misbruikte vrouwen is het een onoverkomelijke schande. Over de massale verkrachtingen door het Rode Leger is lang gezwegen. Veel vrouwen in concentratiekamp Ravensbrück die werden bevrijd door de Russen, werden door hen verkracht. Ze hebben daar heel lang niet over kunnen praten, ook niet met elkaar.’

Soldaten van het Rode Leger tijdens de Tweede Wereldoorlog.

In uw boek Compartimenten keert u zich tegen het ‘situationisme’: de opvatting dat ook ‘gewone’ mensen oorlogsmisdaden begaan onder ongewone omstandigheden.

‘Uiteraard zijn de omstandigheden belangrijk, maar je kunt nooit zeggen: iedereen wordt in zo’n  situatie een verkrachter. Ook de persoonlijkheid doet ertoe. Er zijn ook mannen die het verdommen – of die hem niet overeind krijgen.’

Hebben verkrachtingen in oorlogstijd te maken met wellust?

‘Misschien ook. Maar het is vooral de roes van de almacht. Mannen doen dat met elkaar een vrouw aan, die dan alleen nog maar een object is. In alle gesloten mannengemeenschappen bieden masturbatie, homoseksualiteit en prostitutie uitkomst, ook en vooral onder soldaten in oorlogstijd.’

Zou de slechte reputatie van het Rode Leger Vladimir Poetin goed uitkomen?

‘Dat is zeker mogelijk. Hij zet nu ook de “Slager van Aleppo” in tegen Oekraïne. Dat zijn manieren om het verzet te intimideren. In situaties als in Oekraïne laat de staat de soldaten hun gang gaan. Er ontstaan enclaves van barbarij. Soldaten krijgen van hun officieren te horen dat ze mogen doen wat ze willen. Het is functioneel gebrek aan discipline. Als de misdrijven uitkomen, weet de staat van niets.’

Worden de daders uiteindelijk voor een tribunaal gesleept?

‘Dat is de vraag. Van de honderdduizenden Duitse oorlogsmisdadigers zijn er honderden berecht. En kijk naar het wangedrag van het Nederlandse leger tijdens de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog. Dat is in een hechte democratie en in volle vrijheid driekwart eeuw geloochend. En wie is er uiteindelijk bestraft? Ik kan niemand noemen. Als je Poetin wilt begrijpen, hoef je niet in de Russische ziel en geschiedenis te duiken. Toen Nederland in 1945 van een koloniaal wereldrijk tot een klein landje aan de Noordzee dreigde te worden, werd het gedreven door dezelfde mengeling van ressentiment en zelfoverschatting.’

Vrouw loopt door ravage van gebombardeerd winkelcentrum in Kiev, 29 maart. Foto: Drop of Light / Shutterstock.com.