In Bulgarije was de milieubeweging de eerste protestbeweging die burgers tegen het communisme wist te mobiliseren. Moeders kwamen in opstand nadat hun kinderen flauwvielen door overwaaiende fabrieksgassen.
Dit artikel krijgt u van ons cadeau
Wilt u ook toegang tot HN Actueel? Hiermee leest u dagelijks geschiedenisverhalen met een actuele aanleiding op onze website en ontvangt u exclusieve nieuwsbrieven. U kunt de eerste maand onbeperkt lezen voor € 1,99. Sluit hier een abonnement af en u heeft direct toegang.
Op het centrale plein van het Bulgaarse provinciestadje Roese, niet ver van de Roemeense grens, stond op 23 september 1987 een groep jonge kinderen te wachten op hun rode sjaal. Als de volwassenen in nette pakken hun deze rode, driehoekige sjaal om de hals hingen, betekende het dat ze officieel tot de communistische jeugdorganisatie behoorden: de pioniers. De ceremonie was een soort inwijding in het socialistische staatsburgerschap.
Op hetzelfde moment trok een dikke wolk chloorgas uit een fabriek van de Roemeense kant van de Donau naar Roese toe. Sommige kinderen vielen flauw, andere knoopten hun rode sjaal voor hun neus en gebruikten die als een soort gasmasker. Desondanks durfde niemand de ceremonie af te blazen.
Kinderen gebruikten hun rode sjaal als een soort gasmasker
Voor de moeders van Roese was de maat vol. Vijf dagen later durfden honderden bange maar vastberaden burgers voor het eerst in communistisch Bulgarije de straat op te gaan. Ze protesteerden tegen de smog en watervervuiling in hun stad en droegen bordjes als ‘Zeg nee tegen chloor!’, ‘Geef ons schone lucht’ en ‘Laat de kinderen van Roese in leven’. Vooraan stonden de zes moeders die alles hadden georganiseerd. Ze hadden kinderwagens meegenomen om hun woorden kracht bij te zetten: de toekomst stond op het spel.
Dit kantelpunt in de Bulgaarse geschiedenis staat nog steeds bekend als ‘het protest van de moeders met de kinderwagens’. De aarzelende demonstratie in een grensstadje was het startschot voor steeds grotere protesten tegen het communisme door het hele land. Hierna ontstond de landelijke milieubeweging Ecoglasnost, die protesteerde tegen milieuvervuiling in heel Bulgarije. In november 1989 wist deze beweging 10.000 mensen op de been te brengen, die zich voor het parlement verzamelde en het woord ‘democratie’ scandeerden. Een week later was Todor Zhikov, de leider van communistisch Bulgarije, weg.
Brontosaurus
In veel Oost-Europese landen hadden communistische jeugdorganisaties een apolitieke milieuafdeling. Die organiseerde vooral natuurkampen en schoonmaakacties, maar verzweeg de oorzaak van de systematische milieuvervuiling. In Tsjecho-Slowakije heette die afdeling Brontosaurus, genoemd naar een vriendelijke planteneter. De naam moest de kinderen eraan herinneren dat het zomaar afgelopen kon zijn met de mens en de natuur, zoals ook de dinosaurussen opeens waren uitgestorven. Uitgerekend tijdens deze zomerkampen vonden jonge pioniers de ruimte en rust om over politiek te praten en later de stap naar een protestbeweging te zetten. Zo werd Brontosaurus onverwacht een broedplaats van verzet.
Openingsbeeld: Bulgaars protest tegen de milieuvervuiling in Ruse in 1989. Foto via Rousse Regional Museum of History.
