Wat de Israëlische geheime dienst met Adolf Eichmann wel lukte, lukte niet met Josef Mengele. De oorlogsmisdadiger, die om zijn gruwelijke genetische experimenten en selectie aan de poort van Auschwitz ‘de Engel des Doods’ werd genoemd, bleef zijn achtervolgers altijd net een stap voor. Uiteindelijk verdronk hij in 1979 na mogelijk een hartstilstand of beroerte op 67-jarige leeftijd in zee in Brazilië.
De Argentijnse speelfilm Wakolda speelt zich af in 1960 in Argentinië, waar Mengele in 1949 naartoe was gevlucht. Jarenlang leefde hij – vaak gewoon onder zijn eigen naam! – in Buenos Aires. Toen in 1960 de grond hem te heet onder de voeten werd – er werd voor het eerst serieus op hem en Eichmann gejaagd – vluchtte hij naar Paraguay. Wakolda bestrijkt het halfjaar tussen Mengeles vertrek uit Buenos Aires en zijn aankomst in Paraguay. Hij vestigt zich onder de naam Helmut Gregor in de Duitse gemeenschap in Bariloche, een stadje aan een meer in Patagonië, waar hij bepaald niet de enige gevluchte nazi is. Mengele woont in een hotel, dat gerund wordt door een stel, van wie de vrouw Duitse wortels heeft. Als deze ouders zich zorgen maken over de groeistoornis van hun 12-jarige dochtertje – het meisje is veel kleiner dan haar leeftijdgenoten – weet de charismatische hotelgast, die zich uitgeeft voor arts, wel raad met het probleem. Hij dient het kind groeihormonen toe, die werken, maar later voor complicaties zorgen. Dat Mengele zijn misdadige praktijken weer heeft opgepakt, wordt helemaal duidelijk als hij zich ‘ontfermt’ over de zwakke pasgeboren tweeling van de hotelvrouw. De kans om met deze kinderen te experimenteren laat hij niet voorbijgaan.
Wakolda, van de Argentijnse regisseuse Lucia Puenzo – dochter van Luis Puenzo, die in 1985 met het aangrijpende La historia oficial over de Argentijnse ‘vuile oorlog’ de Oscar voor beste buitenlandse film won-, was in Argentinië zeer succesvol. Haar film trok een half miljoen bezoekers en werd overstelpt met prijzen. Het drama is geen feitelijke historische reconstructie, maar wekt de naoorlogse nazisfeer in Argentinië tot leven. Niet alleen Mengele, maar veel meer Duitse en half-Duitse inwoners in Bariloche geloven nog halsstarrig in het arische rassenideaal. Zij vormen een geïsoleerde gemeenschap, waarin Mengele niet bang hoeft te zijn dat mensen die weten wie hij is hem zullen verraden.
Wakolda overtuigt als schets van een mentaal klimaat waarin Mengele kon onderduiken, maar lijdt onder opzichtige metaforen. Zo stimuleert Mengele de vader van het meisje met een groeistoornis om een door hem gemaakte speelgoedpop in massaproductie te nemen, een simplistische verwijzing naar Mengeles streven om een zuiver arisch ras te creëren. Mengeles genetische obsessies hebben geen metaforen nodig.
Wakolda
Lucia Puenzo
Vanaf 6 november in de bioscoop
Dit artikel is exclusief voor abonnees
