Vanuit kasteel Elmina, het centrum van de Nederlandse slavenhandel, is de rest van de wereld verkleurd. Dit schrijft Marcel van Engelen – journalist en schrijver – in zijn boek Het Kasteel van Elmina. Tijdens een reis naar Ghana bezocht hij het kasteel met de omstreden historie en raakte gefascineerd. Hij volgde het spoor van de Nederlandse slavenhandel en trok het binnenland van Afrika in. ‘Elmina is het ultieme symbool van Europese slavenhandel in West-Afrika.’
Er is al veel geschreven over slavernij. Waarom dan toch dit boek?
‘Ik heb Elmina zelf bezocht, en was verbaasd dat er in de boekwinkel niets te vinden was over het kasteel of over Nederlandse slavenhandelaren in Afrika. Daarom ben ik zelf op onderzoek uitgegaan en na verdieping bleken er wel academische studies te bestaan. Ik wilde de slavenhandel in het kasteel tot leven brengen en ben mijn eigen nieuwsgierigheid gevolgd. Ik heb gebruik gemaakt van bestaande historische literatuur en veel met historici gesproken, ook in Afrika. Ik heb een reis gemaakt door de oude bronnen en literatuur, en ik heb ook alle plaatsen uit het boek bezocht, zoals kasteel Elmina en het binnenland van Ghana.’
Meer lezen over slavernij? Schrijf u in voor onze gratis nieuwsbrief.
Wat is kasteel Elmina precies?
‘Het is het oudste Europese stenen gebouw in Afrika bezuiden de Sahara en ligt aan de kust van Ghana. Het was het hoofdkwartier van de West-Indische Compagnie in Afrika, het centrum van de slavenhandel. De Nederlanders veroverden het kasteel in 1637 op de Portugezen en gebruikten het als bewaarcentrum van de slaven die ze verkochten, maar ook als bestuurscentrum.’
Vanwaar de fascinatie voor deze beginperiode van de trans-Atlantische slavenhandel?
‘Als verslaggever van het Parool kwam ik regelmatig in de Bijlmer. Hier werd ik geconfronteerd met de gevoelige geschiedenis en mijn eigen onwetendheid. Elmina is het ultieme symbool van Europese slavenhandel in Afrika, van daaruit is de rest van de wereld verkleurd. Voor veel zwarte mensen is dit een onmiskenbaar deel van hun identiteit, zij zien bij wijze van spreken als ze in de spiegel kijken dat ze van Afrikaanse afkomst zijn. De verhouding tussen blank en zwart heeft gevoelige kanten en de geschiedenis heeft hier invloed op.’
De Ghanezen reageren volgens u ontzettend nuchter op deze geschiedenis. Waarom?
‘De Ghanezen hebben een nuchtere blik op de trans-Atlantische slavenhandel. De geschiedenis ligt vooral gevoelig bij de nakomelingen van de weggevoerde slaven, en die wonen per definitie niet meer in Ghana.Een verklaring hiervoor is dat er geen afstammelingen van deze vorm van slavernij meer in Ghana wonen, zij zijn allemaal verscheept. De inheemse slavenhandel, waarvan nog wel nakomelingen in Ghana wonen, ligt echter wel erg gevoelig.’
De betrekkingen tussen Europese en Afrikaanse handelaren waren aanvankelijk vrij goed. Wat was hiervan de oorzaak en wat was het omslagpunt?
‘De Nederlanders zaten in eerste instantie aan de Goudkust – de kust van het huidige Ghana – voor goud. De handel was gebaseerd op gelijkheid, en de Europese invloed reikte niet verder dan de kustgebieden. Deze situatie duurde voort tot aan het einde van de negentiende eeuw, toen de Britten het binnenland koloniseerden.’
Wat viel u het meest op tijdens dit onderzoek?
‘De Afrikaanse rol in slavenhandel blijkt aanzienlijk groter dan gedacht. Afrikanen hadden de mensenhandel volledig in handen tot het moment dat de slaven de kust bereikten, waarna ze hen overleverden aan Europeanen. De slaven waren vaak oorlogsgevangenen van vijandige groepen. Door straf of schuld werd je lijfeigene van een ander, die dus kon doen met je wat hij wilde, ook verkopen. Later werden er ook ordinaire rooftochten gehouden.’
