552 duizend kilo monetair goud sleepten de nazi’s weg uit de kluizen van de centrale banken in de bezette landen. ‘Slechts’ 146 duizend kilo daarvan was uit Nederland afkomstig. Van de totale Nederlandse monetaire goudvoorraad (ruim 555 duizend kilo) was 363 duizend kilo al voor de Duitse inval in Londense en New Yorkse kluizen in veiligheid gebracht. Een groot deel van de Nederlandse buit (122 duizend kilo) kwam in het neutrale Zwitserland terecht. Dat land was de spil in de witwasprocedure van het geroofde goud, waardoor de nazi’s de voor de oorlogsmachinerie onontbeerlijke grondstoffen konden kopen.
Gerard Aalders’ Eksters, het derde deel van zijn trilogie over roof en rechtsherstel na de Tweede Wereldoorlog, ontleent veel aan eerdere studies en rapporten van internationale onderzoekscommissies. Aalders voegt een nieuw hoofdstuk toe over de specifieke lotgevallen van het Nederlandse goud. Het resultaat is een ‘witte boorden-misdaadkroniek’ waarin de schurk Zwitserland wegkomt met een groot deel van de door de nazi’s geroofde buit, en Nederland als slachtoffer heilloze pogingen doet zijn restitutieclaim gehonoreerd te krijgen. Minder dan de helft van het goud (49.3%) werd na de oorlog aan Nederland gerestitueerd. Dat het niet meer is, is vooral te wijten aan het mandaat van de beroofde landen aan de Tripartiete Goud Commissie (Engeland, Frankrijk en in de hoofdrol de Verenigde Staten), dat leidde tot ongunstige akkoorden over de restitutie met Zwitserland en de andere neutrale landen.
Onwetendheid over de feiten rond de goudroof, economische en politieke belangen en de koude oorlog weerhielden Amerika ervan Zwitserland onder druk te zetten. Dat land bleef bij het standpunt dat het geroofde goud legaal was verkregen en dicteerde een clausule, zodat Zwitserland na overdracht ‘op humanitaire gronden’ van 52 duizend kilo goud, voor altijd verschoond zou blijven van latere claims. Dit verschoningsrecht sneed alle Nederlandse pogingen tot verdere restitutie de pas af.
Eksters is een wat saai boek met onthutsende feiten. Mijn bezwaar is dat eksters te leuke vogels zijn om met dieven en helers van dit kaliber vergeleken te worden.
Regina Grüter is auteur van ‘Een fantast schreeft geschiedenis. De affaires rond Friedrich Weinreb’ (1997).
Dit artikel is exclusief voor abonnees
