gekozen, vertaald en van een nawoord voorzien door Harrie Lemmens. 256 p. De Arbeiderspers, f 54,98
De eerste echte wereldoorlog in de geschiedenis werd door Portugal en Nederland uitgevochten. In Azië wonnen de Nederlanders, in Afrika kwam het tot een patstelling en in de Nieuwe Wereld bleken de Portugezen op den duur het sterkst. Na de vrede van 1661 bleef het stil tussen de twee landen, eigenlijk tot vandaag toe.
Toch bestond over en weer meer kennis van elkaar dan wel wordt aangenomen. In Nederland schreven vooral koop- en zeelieden over Portugal en zijn overzeese rijk, en omgekeerd waren het vooral geestelijken en diplomaten. Een van die Portugese auteurs was pater António Vieira. Hij berichtte zowel over de Nederlandse bezetting van een deel van Portugees Brazilië die hij persoonlijk had meegemaakt, als over Nederland zelf. In deze ‘natte hel’, zoals hij het land noemde, had hij een aantal semi-diplomatieke missies vervuld.
De geschriften van pater Vieira staan bol van de sombere oordelen over de menselijke moraal en vijandige opmerkingen over de ketterse Hollanders. Daarachter ging echter een praktische geest schuil. Zo ried Vieira de Portugese koning aan om het door Nederland bezette Pernambuco terug te kopen als veroveren te moeilijk zou zijn. Daarnaast adviseerde hij om de macht van de Inquisitie in Portugal drastisch te verminderen. Vanwege deze instelling hadden veel kapitaalkrachtige Portugezen de wijk naar het buitenland genomen. Daarom waren de overzeese activiteiten van Portugal nooit zo efficiënt georganiseerd als die van de Republiek, die zijn Verenigde Oost-Indische Compagnie en West-Indische Compagnie financierde door middel van privé-beleggers.
Dergelijke zeer wereldlijke op- en aanmerking gaan bijna verloren in de vele pagina’s met theologische beschouwingen, want deze vertaling bevat niet alleen Vieira’s brieven maar ook zijn preken. Op het eerste gezicht doet die keuze vreemd aan. Uiteindelijk geeft zij echter een veel beter beeld van de manier waarop de Portugese elite de wereld waarnam dan een selectie volgens onze huidige maatstaven. Bovendien heeft de bezorger van de tekst het de lezer makkelijk gemaakt. De vele voetnoten en het uitstekende nawoord verschaffen veel informatie. Alleen jammer dat het bijgevoegde literatuurlijstje uit slechts vijf titels bestaat.
P.C. Emmer is als bijzonder hoogleraar in de geschiedenis van de Europese expansie in het Atlantisch gebied verbonden aan de Universiteit van Leiden.
Dit artikel is exclusief voor abonnees
