Home ‘De strijd in Oekraïne is een direct gevolg van de Tweede Wereldoorlog’

‘De strijd in Oekraïne is een direct gevolg van de Tweede Wereldoorlog’

  • Gepubliceerd op: 26 mei 2014
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Stijn Keuris
  • 4 minuten leestijd
‘De strijd in Oekraïne is een direct gevolg van de Tweede Wereldoorlog’

De periode na de Tweede Wereldoorlog wordt vaak gezien als een tijd van wederopbouw: de nazi’s waren verslagen en Europa krabbelde op. Maar zo gemakkelijk ging dat niet, stelt de Engelse historicus Keith Lowe. Hij onderzocht de eerste jaren na de oorlog en ontdekte dat de wederopbouw niet altijd even gemakkelijk ging. Hij beschreef vele gruwelijkheden in het boek Het woeste continent (Savage Continent).

U noemt Europa  een ‘savage continent.’ In het Nederlands is deze term lastig te vertalen, in het Engels heeft het een koloniale bijklank, aangezien de Afrikanen als wilden (savages) werden gezien, die opgevoed dienden te worden door de blanken. Heeft u de term bewust gekozen?
‘Ja. De Europeanen hebben Afrika lang als het “savage” continent gezien, maar deze periode bewijst dat wij er ook wat van konden. We zijn in Europa erg goed in het vergeten van onze eigen wandaden. Veel mensen denken dat het in mei 1945 klaar was, maar zo werkt het niet. De oorlog eindigt niet met een handtekening.’

U behandelt in uw boek een groot deel van Europa en niet alleen het Westen. Waarom heeft u dat gedaan?
‘Ik was vooral geschokt over de grote hoeveelheid wandaden. Als je je erin verdiept zie je dat er op grote schaal walgelijke dingen zijn gebeurd. In eerste instantie wilde ik over Duitsland schrijven, maar ik kwam erachter dat er in Oost-Europa nog veel meer chaos was. Ik wilde het grote publiek betrekken en informeren over de periode waarin er nog geen sprake van herstel was. In academische kringen is er veel over bekend, maar het grote publiek weet vaak vooral wat hen verteld is. Er zitten gaten in ons collectieve geheugen. Niemand was alleen goed of slecht in of na de oorlog. Iedereen heeft zijn eigen ideeën en mythes over wat er gebeurde en die zijn niet altijd gebaseerd op waarheid. Door te doen alsof de overwinnaar de held is, voelt de bevolking zich beter over de oorlog. Het is belangrijk dat die gaten worden opgevuld.’

Heeft u reacties gekregen uit de landen waar u over geschreven heeft?
‘Ja, zowel positief als negatief. Niet iedereen vindt het leuk als je ingaat tegen het geconstrueerde oorlogsverhaal, waarin er meer helden en slachtoffers zijn dan daders. Sommige Polen vinden het bijvoorbeeld vervelend dat ik de gruweldaden van Polen tegen Joden na de oorlog heb benoemd. Ze wilden wel toegeven dat sommige Joden geleden hebben in de oorlog, maar de Poolse bevolking was toch het grootste slachtoffer. Aan de andere kant kreeg ik uit Joodse hoek kritiek toen ik het Duitse leed benoemde. Eigenlijk is dat wel goed. Als ik niemand boos zou maken, zou ik toch iets niet goed doen als historicus.’

Wraak is een belangrijk thema in uw boek. U beschrijft ook het leed van de Duitsers. Hoe ziet u de Duitse aanpak, waarin er lange tijd weinig is gesproken over het leed?
‘Het is lastig om de rol van slachtoffer te benoemen, terwijl je weet dat je vooral dader bent. Laten we wel zijn, zonder Duitsland was het allemaal niet gebeurd. Maar je moet de wandaden tegen Duitsers wel benoemen. Veel Duitse soldaten bleven na de capitulatie vechten, om maar niet in handen van de Sovjets te vallen. Uiteindelijk keerde meer dan een derde van de drie miljoen Duitse soldaten die in handen kwam van de Sovjets niet terug. Ook werden veel Duitse vrouwen verkracht, toen de Russische troepen binnentrokken. Het is te gemakkelijk om te zeggen dat ze hun verdiende loon hebben gekregen.’

De Tweede Wereldoorlog heeft een enorm effect gehad op Europa. Hoe zit het nu, zijn de wonden grotendeels geheeld?
‘Niet overal. De strijd in Oekraïne is een direct gevolg van het conflict. De Duitsers hebben veel volkeren vermoord en verplaatst, maar ook na de oorlog zijn volkeren ergens anders neergezet. Daarbij hebben de nazi’s een extreme vorm van racisme geïntroduceerd en die verdwijnt niet zomaar. Natuurlijk was er daarvoor ook angst en minachting voor andere rassen, maar het racisme van de nazi’s heeft zijn sporen achtergelaten. In de jaren zeventig en tachtig leek het alsof we allemaal lid waren van een gelukkige familie, maar inmiddels weten we dat dat genuanceerder ligt. De oorlog in Joegoslavië was een tragisch voorbeeld van de verdeeldheid in de Balkan. De Duitsers en Polen hebben er lang over gedaan om weer goed met elkaar om te gaan, maar op de Balkan heeft die verzoening niet plaatsgevonden. De generatie die de Tweede Wereldoorlog heeft meegemaakt sterft uit, maar dat hoeft niet direct een verandering met zich mee te brengen. Zo is men in Servië en Kosovo het nog niet eens over een conflict uit de veertiende eeuw. Het is belangrijk dat we de oorlog blijven herdenken, maar dan wel zoals deze echt verlopen is. Op die manier breng je de juiste kennis over op de volgende generaties.’

Auteursfoto: Keith Lowe

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Interview

Middeleeuwse kunst moest mooi én stevig zijn

Middeleeuwse kunst moest lang meegaan. Kunsthistoricus Jan van Daal ontdekte dat kunstenaars en opdrachtgevers contracten sloten over de duurzaamheid van kunstwerken.  ‘Kerken of gilden die in de Middeleeuwen een groot kunstwerk zoals een groot glas-in-loodwerk wilden laten maken, dachten na over hoelang dat mee moest gaan,’ vertelt Van Daal, schrijver van het proefschrift On Durable...

Lees meer
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’
Interview

Hans Wiegel noemde Winston Churchill zijn historische held: ‘Hij wist te inspireren’

Oud-VVD-leider en oud-vicepremier Hans Wiegel roemde in 2017 de Britse staatsman Winston Churchill om zijn moreel leiderschap tijdens de Tweede Wereldoorlog. ‘Hij was van doorslaggevende betekenis.’ Wanneer hoorde u voor het eerst van Winston Churchill?‘Ik zal een jaar of twaalf zijn geweest, ik meen dat dit op school was.’ Maakte hij meteen indruk op u?‘Ik...

Lees meer
De olifant van Karel de Grote
De olifant van Karel de Grote
Artikel

Trump krijgt een vliegtuig cadeau, Karel de Grote kreeg iets veel opvallenders

Een Qatarees cadeau leidt tot ophef in de VS: het emiraat wil president Donald Trump een vliegtuig ter waarde van 400 miljoen dollar schenken. Diplomatieke giften zijn al sinds de Oudheid een belangrijk onderdeel van internationale betrekkingen. Zo kregen heersers vroeger olifanten, relikwieën en koffieplantjes cadeau. President Trump vindt de controverse rond het cadeau uit...

Lees meer