Home De specialist

De specialist

  • Gepubliceerd op: 22 augustus 2000
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Judith Amsenga
  • 4 minuten leestijd

Wat motiveert en fascineert de historicus die zich heeft vastgebeten in een kleine niche binnen het geschiedkundig bedrijf? Deel 15 van een serie interviews: Arent Vos, onderwaterarcheoloog.


Geschiedenis en de zee, daar was hij al tijdens zijn jeugd door gefascineerd. Nu staat hij in bulkerig duikpak klaar om te duiken naar het Poolse kanonnenwrak vlakbij Texel, zo genoemd naar de talloze kanonnen die amateurduikers al uit het schip hebben gehaald. Arent Vos is onderwaterarcheoloog en hoofd van het archeologisch duikteam. ‘Tijdens mijn studie geschiedenis in Leiden raakte ik verslingerd aan het duiken. Daar wilde ik meer mee, liefst in combinatie met geschiedenis. Ik besloot onderwaterarcheoloog te worden. Vanaf 1985 ben ik betrokken bij scheepsarcheologisch onderzoek. In 1994 werd het Nederlands Instituut voor Scheeps- en onderwaterArcheologie (NISA) opgericht door het ministerie van Onderwijs, Cultuur & Wetenschappen, en daar is het duikteam, dus ook ik, onderdeel van.’
‘Onderwaterarcheologie verschilt qua methoden, filosofie en doelen niet zoveel van ‘droge’ archeologie: aan de hand van materiële objecten probeer je te achterhalen hoe men vroeger leefde, woonde en werkte.’
Scheepswrakken maken negentig procent van de onderzoeksobjecten uit. ‘Het mooie van die wrakken is het zogenaamde ‘Pompeii-effect’: leefgemeenschappen die je onder water aantreft zijn verstild, op het moment van ondergang bevroren in de tijd. Alles is bewaard gebleven, de hele context ligt pal voor je neus. Je vindt van alles in die wrakken: scheepsuitrusting, kleding, wapens, munitie, kook- en eetgerei rantsoenen voor de bemanning, muziekinstrumenten. Zo vonden we in een wrak in het Scheurrak, een gebied in de Waddenzee, een prachtig versierde, zestiende-eeuwse trompet van Italiaanse makelij met het opschrift Lissandro Milanese me fecit Genua 1589 (Lissandro Milanese heeft mij gemaakt te Genua in 1589). Het opschrift en de versieringen waren natuurlijk op zich al geweldig, maar de vondst leverde ook een historische correctie op. Het was eerder niet bekend dat ook in Italië trompetten gemaakt waren. Tot dan toe was de oudst bekende trompet afkomstig uit Duitsland, en bovendien een halve eeuw jonger.
We vinden van alles dat nuttig kan zijn voor de meest uiteenlopende historische disciplines, van modegeschiedenis tot de geschiedenis van de visserij: ik vind samenwerking dan ook erg belangrijk. Cruciaal is dit werk voor de historische scheepsbouw, waarover we lang in het duister hebben getast. Vroeger werden schepen nu eenmaal niet volgens tekeningen gebouwd. Er was dus niets bekend over gebruikte technieken of de constructie van schepen. Het in kaart brengen, filmen, dateren en analyseren van archeologische wrakken is voor dat soort geschiedenis natuurlijk onontbeerlijk.’
Burgzand Noord II, zo noemen de duikers het Poolse kanonnenwrak waar ze op het moment aan werken. Op het Burgzand, zo blijkt op de sonar, liggen nog minstens twintig te onderzoeken wrakken. Gekmakend lijkt het, met een team van zes man een gebied te moeten onderzoeken dat tweederde van Nederland beslaat. ‘Ja, er is veel te doen, dus een wrak onderzoeken we niet langer dan twee weken. Dat heet dan de waardestellende verkenning, waarbij we zo min mogelijk proberen te verstoren, en niets opgraven. We inventariseren, bakenen het terrein af, maken het wrak schoon, en zoeken naar ‘gidsfossielen’. Dat zijn voorwerpen uit het schip die gedateerd kunnen worden, zoals textielloodjes, kannetjes, maar natuurlijk ook het hout van het schip zelf, dat aan de hand van de jaarringpatronen gedateerd kan worden. Die fossielen kunnen ons een idee geven wanneer het schip ten onder is gegaan, waar het vandaan kwam en welke functie het had. We duiken van mei tot in september. De rest van het jaar analyseren we onze bevindingen bij het NISA, waar de vondsten worden gedeponeerd en de rapporten geschreven. Dan geef ik ook lezingen, colleges en bemoei ik me met onze positie in reorganiserend en privatiserend archeologisch Nederland.’
Na negentig minuten duiken komt Arent Vos boven met een mogelijk gidsfossiel: een helemaal gaaf kruikje, zeventiende-eeuws, uit de Duitse streek Westerwald. Hij is tevreden: ‘Goed gedoken vandaag, op sommige momenten wel drie meter zicht.’
Meer dan vijftig archeologische vindplaatsen heeft hij tot nu toe onderzocht, in binnen- en buitenland, gedurende vijftien jaar, en hij is het nog steeds niet zat. ‘Het is fascinerend, leuk, elke dag weer nieuw. Het mooie is dat de vondsten in die wrakken je dicht bij de gewone man van vroeger brengen… Want die gewone man, daar is het me om te doen. Daarom ben ik ook meer geïnteresseerd in de tweeduizend graanschepen die in de zeventiende eeuw door de Sont voeren, dan in de 45 VOC-schepen die per jaar naar en van de Oost kwamen. Natuurlijk zijn dat soort wrakken nu de publiekstrekkers, maar ik vind het juist prachtig om te ontdekken dat er op een bepaald schip een schoenmaker gewerkt heeft, doordat ik nu met zijn leest in mijn handen sta.’

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Scène uit het grote offensief
Scène uit het grote offensief
Recensie

Blunders en rivaliteit kostten mensenlevens in de Slag om de Schelde

Dat Zeeland met de Slag om de Schelde het grootste Nederlandse slagveld werd in de Tweede Wereldoorlog had niet gehoeven. Het was anders gelopen als de Britse legeraanvoerder Bernard Montgomery minder eigengereid was geweest. Zijn rivaliteit met de geallieerde opperbevelhebber Dwight Eisenhower hielp ook niet mee, blijkt uit de documentaire Het grote offensief. De film...

Lees meer
Amsterdam leverde zijn Joden uit aan de Duitsers, concludeert het NIOD
Amsterdam leverde zijn Joden uit aan de Duitsers, concludeert het NIOD
Recensie

Amsterdam leverde zijn Joden uit aan de Duitsers, concludeert het NIOD

Eerst waren er excuses van het Amsterdamse gemeentebestuur, pas daarna verscheen het bijbehorende onderzoek van het NIOD. Beide trekken dezelfde conclusie: de gemeente gaf volle medewerking aan het beleid van de Duitse bezetter om Amsterdam judenrein te maken. Maar waar burgemeester Femke Halsema koos voor het perspectief van de slachtoffers, staat het NIOD vooral stil...

Lees meer
Atatürks secularisme putte uit Franse bronnen 
Atatürks secularisme putte uit Franse bronnen 
Nieuws

Atatürks secularisme putte uit Franse bronnen 

De beweging van de Jonge Turken, die zich aan het begin van het twintigste eeuw inzette voor de modernisering van het vaderland, liet zich door Franse ideeën inspireren. Dat laat historicus Remzi Çağatay Çakırlar zien in zijn proefschrift, waarop hij onlangs in Leiden promoveerde.  In 1925 gaf de intellectueel en Jonge Turk Abdullah Cevdet een...

Lees meer
Speelfilm <i>Perla</i>: communisten ruïneren jong stel
Speelfilm <i>Perla</i>: communisten ruïneren jong stel
Recensie

Speelfilm Perla: communisten ruïneren jong stel

We mogen denken dat we ons lot in eigen hand hebben, maar de speelfilm Perla dwingt tot bescheidenheid. Daarin ruïneert het communistische regime in Tsjechoslowakije het leven van een jong stel. Het drama opent met de inval in 1968 in Tsjechoslowakije door de legers van het Warschaupact. Daarna schakelt de film over naar 1981 in...

Lees meer