Home DE SCHADUW VAN HET TEUTOBURGERWOUD. EEN DUITSE POLITIEKE ZEDENSCHETS VAN TIEN EEUWEN

DE SCHADUW VAN HET TEUTOBURGERWOUD. EEN DUITSE POLITIEKE ZEDENSCHETS VAN TIEN EEUWEN

  • Gepubliceerd op: 8 januari 2001
  • Laatste update 07 apr 2020
  • Auteur:
    Willem Melching
  • 3 minuten leestijd

Dit is een leuk en leerzaam boek. Thomas von der Dunk legt op interessante en leesbare wijze een verband tussen de architectuur, koninklijke en keizerlijke decoratieprogramma’s, historische mythen, politieke ambities en het ontluikende natiebesef in Duitsland, Oostenrijk, Italië en Frankrijk. Overigens proberen de uitgever (en de auteur) ons wijs te maken dat het

boek iets te maken heeft met de Arminius-Hermann-mythe (Arminius versloeg in het Teutoburgerwoud de Romeinen en groeide uit tot een nationale Duitse volksheld) en dat het boek daarom een aanvulling zou zijn op de prachtige essays van de Groningse historicus Wes. Door de titel, de omslag, veel plaatjes uit de negentiende en twintigste eeuw, en de inleiding wordt deze indruk gevestigd. Misleiding. De harde kern van het boek gaat over de periode 1500-1800. Een periode waarin van de Hermann-mythe niet of nauwelijks sprake is en ook bij Von der Dunk niet aan de orde komt. Dit boek gaat over iets heel anders. Namelijk over de wisselwerking tussen politiek en kunst in de periode 1500-1800. Een onderwerp waar niemand zich voor hoeft te schamen. Het werk sluit aan bij het monumentale Duitstalige proefschrift van de auteur.

Veel aandacht krijgt Oostenrijk. Von der Dunk beschrijft zeer beeldend hoe vorsten als Leopold I en Karel VI in de lange periode van 1658 tot 1740 het Oostenrijkse zelfbeeld en de representatie van de Oostenrijkse macht in een strikt religieus kader plaatsten. De Abgrenzungvan Duitse protestantse vorsten was daarmee simpel tot stand gebracht. Maar de Abgrenzungvan het katholieke Frankrijk was iets ingewikkelder. Om zich te onderscheiden van het rijk van Lodewijk XIV benadrukten de Oostenrijkers dat Lodewijk niet katholiek genoeg was. De Oostenrijkse Rooms-Katholieke propaganda uitte zich in een sobere stijl aan het hof, het oprichten van religieuze zuilen en natuurlijk de bouw van kerken. De wijze waarop de keizer zichzelf liet afbeelden verschilde radicaal van die van Lodewijk XIV. Zo is Leopold knielend te zien, biddend en smekend tot God. Lodewijk pakte dat geheel anders aan: hij liet zich vereeuwigen in antieke dracht op een paard; destijds het grootste ruiterstandbeeld ter wereld. Het beeld op de Place des Victoires veroorzaakte een diplomatiek schandaal. Lodewijk werd hier zegevierend afgebeeld met aan zijn voeten de vier grote mogendheden als slaven. De diefachtige Nederlandse Republiek was voor de zekerheid geboeid en Oostenrijk zit geknakt en bedroefd teneer.

Nationaal gevoel
Natuurlijk zijn er een aantal kritiekpunten. Zo verdient Von der Dunk een strenge en meedogenloze redacteur. Hij heeft een voorkeur voor beeldspraken die regelmatig ontsporen of erger nog zogenaamd leuk zijn. De auteur heeft dit niet nodig want hij grossiert in kernachtige oneliners zoals ‘Pruisen is namelijk per vergissing ontstaan’ of ‘In 1789 veranderde alles.’
Een ander kritiekpunt betreft het gemak waarmee wordt veronderstelt dat we van ‘naties’ en ‘nationaal gevoel’ en ‘nationale identiteit’ kunnen spreken. Hier zouden iets meer reserves op hun plaats zijn. Dergelijke gevoelens waren beperkt tot een kleine geletterde elite. Een elite die tegelijkertijd ook kosmopolitisch dacht en in geheel Europa in het Frans communiceerde. Typerend is dat de auteur veronderstelt dat – anders dan Pruisen – in landen als Frankrijk en Engeland sprake was van één volk, in één staat, met één taal en met één vorst. Deze
echo van de Sonderweg-theorie is niet alleen achterhaald, maar ook feitelijk onjuist. Historici als Eugen Weber wijzen er niet voor niets op dat Frans voor grote delen van de Franse bevolking een vreemde taal was. Nog in 1893 sprak een kwart van de bevolking in het geheel geen Algemeen Beschaafd Frans.

Dit rijk geïllustreerde boek is een aanrader. Juist omdat het een minder bekende en minder populaire periode uit de Europese geschiedenis op een onorthodoxe wijze aan de orde stelt. Het is fascinerend om te lezen hoe kunst en politiek een intense wisselwerking aangaan. Uit Von der Dunks boek blijkt dat kunst te belangrijk is om aan kunsthistorici over te laten.

Willem Melching werkt aan de Universiteit van Amsterdam en is gespecialiseerd in Duitse geschiedenis.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Nieuwste berichten

Fout in routekaart rampvlucht Bijlmermeer belandde in onderzoeksrapport
Fout in routekaart rampvlucht Bijlmermeer belandde in onderzoeksrapport
Artikel

Fout in routekaart rampvlucht Bijlmermeer belandde in onderzoeksrapport

In het eindrapport van de Raad voor de Luchtvaart uit 1994 over de oorzaken van de Bijlmerramp stond een fout: op een routekaart van de rampvlucht was het moment waarop het vliegtuig twee motoren verloor, verkeerd aangegeven. Een oud-onderzoeker van de Raad, Henk Pruis, ontdekte de fout onlangs. Hij denkt dat die voeding heeft gegeven...

Lees meer
Greenpeace groot dankzij aanslag op Rainbow Warrior
Greenpeace groot dankzij aanslag op Rainbow Warrior
Interview

Greenpeace groot dankzij aanslag op Rainbow Warrior

Veertig jaar geleden blies de Franse geheime dienst het Greenpeace-schip de Rainbow Warrior op. Er viel één dode. De Nederlander Martini Gotjé was aan boord toen de bommen ontploften. Voor Greenpeace brak een nieuwe periode aan. Op 10 juli 1985 blies de Franse geheime dienst het Greenpeace-schip de Rainbow Warrior op. Het schip lag in...

Lees meer
Scène uit The teacher who promised the sea
Scène uit The teacher who promised the sea
Recensie

‘The Teacher Who Promised the Sea’ toont dat het Franco-verleden nog springlevend is

Autoritaire en dictatoriale regimes haten kritisch onderwijs. Dat blijkt ook uit de speelfilm The Teacher Who Promised the Sea, waarin een Franco-militie in 1936 meedogenloos afrekent met een jonge idealistische onderwijzer. Het verhaal is gebaseerd op ware gebeurtenissen. De Catalaan Antoni Benaiges is 31 als hij in 1935 als onderwijzer gaat werken in een schooltje...

Lees meer
Leden-van-de-Nationale-Garde-ondervragen-een-man-tijdens-de-rassenrellen-in-Chicago-1919.-Copyright-Getty-Images-scaled.jpg
Leden-van-de-Nationale-Garde-ondervragen-een-man-tijdens-de-rassenrellen-in-Chicago-1919.-Copyright-Getty-Images-scaled.jpg
Artikel

Amerikaanse president zet politie en leger in tegen ongewenst verklaarde immigranten

Tijdens het presidentschap van Woodrow Wilson sloeg de Amerikaanse overheid met harde hand stakingen neer, deporteerde duizenden migranten en liet racistisch geweld tegen zwarten ongestraft. Daardoor kwam de democratie hevig onder druk kwam te staan, net als nu onder Donald Trump.

Lees meer