Home De muzikale mens – Michael Spitzer

De muzikale mens – Michael Spitzer

  • Gepubliceerd op: 27 juli 2021
  • Laatste update 04 aug 2021
  • Auteur:
    Rob Hartmans
  • 4 minuten leestijd
De muzikale mens – Michael Spitzer

Zolang er mensen op aarde rondlopen, hebben ze muziek gemaakt. Michael Spitzer betoogt dat muziek een belangrijke bijdrage heeft geleverd aan de ontwikkeling van individuen en beschavingen.

Een ‘wereldgeschiedenis’ van de muziek lijkt een onmogelijke opgave. Om te beginnen vormt ‘de westerse muziek’ al een onafzienbaar terrein, terwijl er elders in de wereld nog tal van andere, minstens even interessante en rijke muzikale tradities bestaan. Daarbij komt dat ongeveer duizend jaar geleden voor het eerst een vrij primitieve muzieknotatie ontstond, het oudst bewaard gebleven instrument – een uit een gierenbot gesneden fluit – ongeveer 40.000 jaar geleden werd vervaardigd en er ongetwijfeld voor die tijd ook muziek werd gemaakt. Het onderzoeksveld is dus immens groot, terwijl we vooral veel dingen niet weten.

De oorspronkelijke ondertitel van dit nogal haastig en daardoor af en toe wat slordig vertaalde boek luidt dan ook net iets anders: A History of Life on Earth. Een geschiedenis van het leven op aarde – dat lijkt nog ambitieuzer, maar past heel goed bij wat de Britse musicoloog Michael Spitzer met dit boek wil aantonen. En dat is dat muziek een essentieel onderdeel van het leven vormt, en dat ze van immense betekenis is geweest voor de ontwikkeling van de mens.

Dit artikel is exclusief voor abonnees

Begrijp het heden, begin bij het verleden: met HN Actueel leest u historische achtergronden bij het nieuws van vandaag. Nu de eerste maand voor maar 1,99.

Om deze stelling te onderbouwen vertelt hij geen chronologisch verhaal, geen lineaire opeenstapeling van gebeurtenissen, maar hanteert hij drie ‘tijdbalken’ waarlangs muzikale ontwikkelingen zich voltrekken. Om te beginnen kijkt Spitzer naar de rol die muziek speelt in ons persoonlijk leven. Reeds in de baarmoeder leren we ritmes en toonsoorten onderscheiden, en de geluiden die tot ons doordringen hebben onmiskenbaar invloed op onze ontwikkeling. Na de geboorte worden de hersenen gestimuleerd door slaap- en kinderliedjes, en spelletjes waarbij moet worden geklapt of gestampt. Later gevolgd door met elkaar te zingen of een instrument te bespelen. Aangetoond is dat het brein van (professionele) muzikanten zich anders vormt dan dat van mensen die geen instrument bespelen.

Spitzer betreurt het dat vooral in het Westen een grote kloof is ontstaan tussen actief muziek maken en passief ernaar luisteren. Volgens hem heeft dit funeste gevolgen voor zowel individu als samenleving.

Hoe muziek zich heeft ontwikkeld en welke verschillen er zijn tussen de diverse culturen behandelt Spitzer bij de tweede tijdbalk. Hij gaat in op het ontstaan van instrumenten en muziekstijlen, waarbij het type samenleving vaak grote invloed heeft uitgeoefend op vorm en functie van de muziek. Samenlevingen van jagers-verzamelaars, landbouwers en stadsbewoners ontwikkelden zich ook in muzikaal opzicht verschillend van elkaar. Ook besteedt hij aandacht aan de verspreiding van instrumenten en muziekstijlen via handelsnetwerken en veroveringen. Zo laat hij zien hoe de vrije en improviserende wijze van musiceren in Zuid-Amerika aan banden werd gelegd door de katholieke kerk van de Spaanse overheersers.

De derde tijdbalk is die van de rol van geluid en muziek in de evolutie van de mens en andere dieren. Hier keert hij zich fel tegen de stelling van de Canadese psycholoog en linguïst Steven Pinker, die de geschiedenis ziet als één triomfantelijke tocht bergopwaarts, maar enkele jaren geleden verklaarde dat muziek hierbij geen enkele rol heeft gespeeld en niet meer is dan een ‘auditieve kwarktaart’: lekker, maar au fond nutteloos. Spitzer daarentegen wijst erop dat bij jagers-verzamelaars het gebruik van ritmes de sociale cohesie versterkte en ook gaat hij uitgebreid in op de rol van muziek in de verschillende religies. En hoewel fanatieke atheïsten graag anders beweren, hebben religies uiteraard een grote invloed uitgeoefend op de verschillende beschavingen.

De muzikale mens is een heel leesbaar, aanstekelijk geschreven boek, waaruit je ongelooflijk veel kunt opsteken. Spitzers eruditie is fenomenaal – al zullen tal van specialisten ongetwijfeld op allerlei lacunes wijzen – en hij lijkt met evenveel gemak over de muziekpraktijk in het neolithicum als over K-pop te schrijven, terwijl hij net zoveel lijkt te weten van Bach als van de wijze waarop kunstmatige intelligentie wordt ingezet om volledig nieuwe muziek te creëren.

Maar de stortvloed aan informatie en inzichten maakt ook dat althans deze lezer af en toe naar adem moest happen en het boek even weglegde. Dat bood dan wel weer gelegenheid om op internet op te zoeken hoe een erhu (Chinees strijkinstrument) klinkt of hoe zwarte katoenplukkers in Georgia ‘Nelly Gray’ zongen. Een cd of z’n minst een playlist zou geen overbodige luxe bij dit rijke en stimulerende boek zijn geweest.

De muzikale mens. Een wereldgeschiedenis

Michael Spitzer, 576 p. Spectrum, € 39,90

Bestel in onze webshop.

Nieuwste berichten

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?
Artikel

Chemische wapens in de Oudheid: bekogelde Hannibal zijn vijand met giftige slangen?

De Verenigde Staten leggen sancties op aan Sudan omdat het leger chemische wapens zou hebben gebruikt in de burgeroorlog in het land. Volgens The New York Times zette de Sudanese legerleider Burhan chloorgas in bij gevechten met de paramilitaire eenheid Rapid Support Forces (RSF). Tijdens de Eerste Wereldoorlog gebruikten Duitse soldaten al chloorgas bij Ieper,...

Lees meer
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Britse soldaten van de Light Brigade worden afgeslacht door de Russen op 25 oktober 1854. Geschilderd door Richard Caton Woodville, 1897.
Interview

’Voor Poetin heeft de claim op de Krim iets spiritueels, net als voor Catharina de Grote’

Tijdens de collegedag Het Russische imperium op 26 juni vertelt historicus Ivo van de Wijdeven over de geschiedenis van de Krim. Hij geeft voorproefje van wat hij die dag gaat vertellen: ‘De Krim is de mythische geboortegrond voor zowel de Oekraïners als de Russen.’ ‘De Krim is al eeuwenlang een twistpunt en daardoor de ideale...

Lees meer
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Glas-in-loodraam in de kathedraal van Chartres
Interview

Middeleeuwse kunst moest mooi én stevig zijn

Middeleeuwse kunst moest lang meegaan. Kunsthistoricus Jan van Daal ontdekte dat kunstenaars en opdrachtgevers contracten sloten over de duurzaamheid van kunstwerken.  ‘Kerken of gilden die in de Middeleeuwen een groot kunstwerk zoals een groot glas-in-loodwerk wilden laten maken, dachten na over hoelang dat mee moest gaan,’ vertelt Van Daal, schrijver van het proefschrift On Durable...

Lees meer
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Woodrow Wilson en Edith Wilson
Artikel

Schandaal rond Bidens gezondheid: hij is niet de eerste president die zijn ziekte verzweeg

Uit een nieuw boek blijkt dat Joe Bidens gezondheidsproblemen tijdens zijn presidentschap erger waren dan gedacht. In 1919 probeerde president Woodrow Wilson zijn ziekte ook zoveel mogelijk uit de publiciteit te houden. Zijn vrouw Edith Wilson hield hem uit de wind en nam allerlei taken van hem over. In het boek Original Sin schrijven journalisten dat...

Lees meer