Toen ik lang geleden geschiedenis studeerde, lazen wij Het hongerjaar 1566 van de historicus Erich Kuttner. Dat ging over de Beeldenstorm en de titel was een reactie op ‘het wonderjaar 1566’. Dat begrip ‘wonderjaar’ kwam vast en zeker uit protestants-christelijke kring, aangezien eindelijk werd afgerekend met paapse afgoderij. Dat wisten wij toen niet. Wij wisten dat de Beeldenstorm door honger en ellende veroorzaakt moest zijn. Wij waren links, net als Kuttner, en het woeden van de hele wereld was aangedreven door armoede en achterstelling.

Links zijn we allang niet meer, maar het begrip van religieuze driften is sedertdien weinig toegenomen. Op de dag dat ik dit schrijf staat in de krant dat de aanhang van de Islamitische Staat weer een duizendjarig monument in Irak heeft vernield. Ditmaal is het een stad uit het oude Mesopotamië, waar al sinds de negentiende eeuw opgravingen worden gedaan. De week ervoor vergrepen de vandalen zich al aan het museum van Mosul, voor bijbellezers Niniveh. Unesco spreekt van culturele oorlogsmisdaden.
 

 ‘We gieten de terreur in een mal die we kunnen bevatten’

Waarom doen mensen zulke idiote dingen? De verklaringen van het stuitende gedrag van de jihadi’s in Irak en omstreken verschillen. De ene houdt het op opspelende hormonen van jonge mannen en vrouwen die zich melden voor de godsdienststrijd. Veruit de meeste wijzen op armoede, achterstelling en discriminatie in de landen van herkomst. Het hongerjaar 2015 dus. Zo gieten we religieus gemotiveerde terreur in een mal die we zelf kunnen bevatten. Als mensen extreme dingen doen, moeten ze daar wel een begrijpelijke reden voor hebben. Armoede dus.

De CPN is al jaren opgeheven, maar het vulgair marxisme leeft. Het meest verbaast mij dat ook onze hoogste militairen meepapegaaien dat de verklaring van conflicten van Afghanistan tot Mali allemaal in root causes als honger en ellende gezocht moeten worden. Tegenvoorbeelden maken geen indruk. Nog vorige week bleek dat de bekende ‘jihadi John’, die met Brits accent commentaar verzorgde op menige halsafsnijdersvideo, zelf afkomstig was uit een keurige middenklassenwijk in Londen. Hij was naar de universiteit geweest en genoot een degelijke ICT-opleiding.

Het maakt niet uit. Extremisme móét het gevolg zijn van achterstandswijken en discriminatie. Onze politiek leiders redeneren niet anders en worden niet moe te herhalen dat de wijdverbreide terreur niets, maar dan ook niets met de islam te maken heeft. Van Samsom tot Obama en van Pechtold tot Cameron, allemaal willen ze hun vingers niet branden aan religie als aandrijfkracht. De islam is de godsdienst van de vrede en geen honderd aanslagen kunnen ze op andere gedachten brengen.

Het is een raadsel, maar misschien helpt de Beeldenstorm het begrip. Die was de inleiding tot wat in Nederland de Tachtigjarige Oorlog heette en elders uitdraaide op de Dertigjarige Oorlog, een wrede Europese godsdienstoorlog, die pas tot rust kwam na de Vrede van Westfalen in 1648. Zoals we weten kwam daar het statenstelsel tot stand dat grosso modo nog altijd voortleeft. De kern ervan is dat men zich niet met de interne aangelegenheden van de buren bemoeit – lees: met de godsdienst bij de buren. De vorsten van toen hadden hun les geleerd: godsdienstoorlogen hebben de neiging niet meer op te houden, zeer bloedig te zijn en zich van grenzen niets aan te trekken.

De afspraak staat nog steeds. Niet alleen de islam, maar álle godsdiensten zijn godsdiensten van de vrede. Niet aanraken immers! In de verschillende binnenlanden was godsdienst nog een paar eeuwen een haard van conflict. Frankrijk kreeg er bijna een burgeroorlog door en besloot na de Dreyfus-affaire dat religie beter uit het openbare leven kon verdwijnen. De Nederlandse variant was de verzuiling. Alle geloven waren de overheid precies even lief, en verder werd over elkaars reli-curiosa vooral het zwijgen toe gedaan.

Nu zijn we een dikke eeuw verder en is bijna iedereen vergeten wat een explosief goedje religie is. Zeker sinds in de jaren zestig de Nederlandse kerken zo spectaculair zijn leeggelopen. Alleen in de kleine christelijke partijen begrijpen ze nog welke koorts de gelovige kan bevangen vanwege de belofte van het hiernamaals. Daar hebben ze het dan ook nooit over armoede, achterstelling en de root causes van het jihadisme. Zij weten beter.